Τις ημέρες αυτές πραγματοποιούνται σε όλη την επικράτεια εκδηλώσεις μνήμης για τη θλιβερή επέτειο της Μικρασιατικής Καταστροφής, ένα από τα δραματικότερα γεγονότα της νεότερης ελληνικής Ιστορίας. Εκδηλώσεις για τις χαμένες αλλά αλησμόνητες πατρίδες, την Ιωνία των μαθηματικών, των φιλοσόφων, των ποιητών που δόξασαν την Ελλάδα… Πανάρχαιες πατρογονικές εστίες εγκαταλείφθηκαν και αμέτρητες αθώες ψυχές χάθηκαν.. Όσοι επέζησαν, αφού γνώρισαν απίστευτα βάσανα, κατάφεραν να περάσουν στις απέναντι ακτές, στη μητέρα Ελλάδα – σχεδόν ένα εκατομμύριο διακόσιες χιλιάδες – όπου έπρεπε να ξανακτίσουν τη ζωή τους από την αρχή…
Η Χίος είχε αναπτύξει από την αρχαιότητα στενούς δεσμούς με τα απέναντι μικρασιατικά παράλια με κύρια σημεία αναφοράς, τη χερσόνησο της Ερυθραίας και την κοσμοπολίτισσα Σμύρνη. Η Μικρασιατική Καταστροφή το 1922, επηρεάζει καθοριστικά τη μοίρα της Χίου, καθώς αποκόπτεται πλέον από τη μικρασιατική ακτή, περιοχή με την οποία για αιώνες είχε επικοινωνία και σχέσεις σε πολλά επίπεδα. Ήδη από το 1914 μέχρι το 1920 είχε γίνει ο πρώτος διωγμός και εγκατάσταση προσφύγων στη Δασκαλόπετρα και το Κοντάρι. Από τις 15 Σεπτεμβρίου 1922 όμως, άλλαξε και η ζωή των Χιωτών από τα θλιβερά γεγονότα. Η Χίος, όπως άλλωστε και η υπόλοιπη χώρα, υποδέχτηκε χιλιάδες ξεριζωμένους αλλά και αγανακτισμένους στρατιωτικούς, που λίγες μέρες μετά, στις αρχές Σεπτεμβρίου 1922, πραγματοποίησαν υπό την ηγεσία του στρατηγού Νικολάου Πλαστήρα το κίνημα που έριξε την τότε κυβέρνηση που θεωρούνταν υπεύθυνη για την Καταστροφή. Το άγαλμα του Νικολάου Πλαστήρα κοσμεί το λιμάνι της πόλης της Χίου (περιοχή Ναυτικού Ομίλου), αδιάψευστος μάρτυς της ιστορίας και πηγή μνήμης για τους μεταγενέστερους..
Το νησί παρείχε καταφύγιο σε χιλιάδες πρόσφυγες, πολλοί από τους οποίους παρέμειναν στη Χίο και ενίσχυσαν με το προοδευτικό τους πνεύμα και το δυναμισμό τους την τοπική κοινωνία και οικονομία. Οι άνθρωποι αυτοί όμως, διατήρησαν ταυτόχρονα άσβεστη τη μνήμη των πατρογονικών εδαφών και την ιστορία. Όποιος δεν έχει μνήμη, δεν έχει μέλλον, λέει η σοφή ρήση. Έτσι, η ιστορία της εγκατάστασης των προσφύγων είναι ζωντανή σήμερα στις περιοχές που έζησαν και δημιούργησαν τους συνοικισμούς τους και τις εκκλησίες, χάρη και στις εκδηλώσεις και τα αφιερώματα των απογόνων τους: Το Βαρβάσι, όπου δημιουργήθηκε ο πρώτος συνοικισμός και κτίστηκε ο ναός του Αγίου Χαραλάμπους σε ανάμνηση του ομώνυμου ναού της απέναντι ακτής στο Τσεσμέ… Εδώ, ο Μορφωτικός Σύνδεσμος Βαρβασίου Χίου Βιβλιοθήκη «Ο Φάρος» αναβιώνει με μεγάλη επιτυχία στη Χίο αλλά και στα απέναντι παράλια τις ομορφιές των αλησμόνητων πατρίδων της Ερυθραίας μαζί με το κοσμοπολίτικο άρωμα της Σμύρνης και την αρχοντιά της Κωνσταντινούπολης. Η Αγία Παρασκευή στο Καστέλλο, άλλη μια ζωντανή απόδειξη της εγκατάστασης των προσφύγων στο νησί ως ανάμνηση της Αγίας Παρασκευής στην Ερυθραία…
Οι Ίωνες πρόσφυγες κατόρθωσαν να χτίσουν από την αρχή την ζωή και τα όνειρά τους στη νέα, άγνωστη γι’ αυτούς, πατρίδα. Παρά τις αντίξοες συνθήκες με πείσμα, μεράκι και σκληρή δουλειά, κρατώντας στην ψυχή τους τις αξέχαστες πατρίδες, κατάφεραν να ορθοποδήσουν συνεισφέροντας στην οικονομική ανάπτυξη της Χίου. Αποτελεί χρέος όλων μας να κρατήσουμε άσβεστη την ιστορική μνήμη κυρίως για τις νεότερες γενιές, γιατί όταν ξεχνιέται το παρελθόν, υπάρχει κίνδυνος να το ξαναζήσουμε στις τραγικές του πτυχές. Τα βιώματα της προσφυγιάς, που είναι στις μέρες μας επίκαιρη, πρέπει να είναι ζωντανά και να δέχονται στη σκέψη και την ψυχή την ανθρωπιά…
Αιμιλιανός Κ. Ευαγγελινός
