Του Κ. Α. Ναυπλιώτη
Διαβάζουμε στη «Ρητορική» του Αριστοτέλη «Ὁ λόγος, ἐάν μή δηλοῖ, οὐ ποιήσει τό ἑαυτοῦ ἔργον» (βλ.Αριστοτ. Ρητορική Γ.2.149).
Ας αρχίσουμε όμως με το «ἔτυμον» δηλ. τη ρίζα της λέξης «έθνος». Ο Πλούταρχος μας λέει επιγραμματικά πως το ἔθος σημαίνει μακρόχρονη συνήθεια και απ’ εδώ προέρχεται και το έθιμο. Άρα: «Ἦθος, ἔθος ἐστί πολυχρόνιον» (βλ. Αριστοτ. Ηθ. Νικομάχεια). Δηλαδή: τα ήθη – ἔθη είναι εθισμοί, συνήθειες, χαρακτηριστικά του κάθε λαού. Ουσιαστικά λοιπόν ΕΘΟΣ & ΗΘΟΣ είναι η ίδια λέξη. Ως προς το ΕΘΝΟΣ το β’ συνθετικό –νος ετυμολογείται από το «νο» της νόησης (νόος – νους) όπως και το νέω (πορεύομαι – πλέω). Εδώ παρεμβάλλεται και το γένος – γόνος το οποίο πρέπει να διαθέτει το ίδιο αίμα, ίδια γλώσσα, ναούς κοινούς και τόπους λατρείας, έθιμα…για να μπορεί να στεριώσει· αλλιώς θα διαλυθεί ή θα καταλήξει σε ΚΡΑΤΟΣ δηλ. εξουσία, τυραννία, και βία. Έτσι είναι απλό να αντιληφθεί κανείς τη διαφορά του ΓΕΝΟΥΣ (γόνος –σπόρος) με το έθνος και το κράτος. Να επισημάνουμε ακόμα πως σύμφωνα με τον Ηρόδοτο* «Τό ἑλληνικόν- ἒθνος, ἐόν (= όντας) ὃμαιμόν τε καί ὁμόγλωσσον, καί θεῶν ἱδρύματά τε κοινά, καί θυσίαι ἢθεά τε ὁμότροπα». Συμπεραίνουμε λοιπόν πως ένα έθνος για να διατηρήσει τα παραπάνω αλλά και την ελευθερία του και τον πολιτισμό του πρέπει να αμυνθεί· και κατά τον Όμηρο (Ιλ.Ο,496) «Ἀμυνομένῳ περί πάτρης τεθνάμεν». Δεν ξεχνά βέβαια κανείς την γνωστή ιστορική παρακαταθήκη «Εἷς οἰωνός ἂριστος, ἀμύνεσθαι περί πάτρης» (Ιλ. Μ, 243). Ακόμα στην (Ιλ. Θ, 57) διαβάζουμε: «μάχεσθαι πρό τε παίδων καί πρό γυναικῶν» Η λ. άμυνα προέρχ. από το ρ. ἀμύνω [α (επιτατ.) + μένω] και κατά το Ετυμ. Μέγα (Ε.Μ) σημαίνει αποστρέφω τους εχθρούς («ἐχθρούς ἀμύνειν») αλλά και προασπίζομαι τους δικούς μου σχετ. ονομ. Αμυνίας, Αμύντας, Αμεινίας (ε˃ει) [κυρ. ονομ.] σχετ. λ. αμυντήρ, αμυντικός, αμύντωρ, αμυντήριος πρβλ. το των Χαιρετισμών «Χαίρε αοράτων εχθρών αμυντήριον». Ότι δηλ. και το ρ. ἀλέξω. Όμως εκ του αλέξω παράγεται και η ἀλκή = ισχύς, ανδρεία θάρρος, αλλά και οι επ-άλξεις. Το (Ε.Μ) ετυμολογεί τη λ. από το ρ. ἀμεύω = πορεύομαι, αλλά και εκ του ἀμείβω = ανταλλάσσω (κτυπήματα) πρβλ. «ἀμύνεσθαι σιδήρῳ ταῖς ναυσί» όπως περιγράφει ο Όμηρος. Ο όρκος των Αθηναίων οπλιτών τονίζει: «Ἀμυνῶ καί ὑπέρ ἱερῶν καί ὁσίων» & «Ἀμυνῶ καί μόνος καί μετά πάντων». Να σημειώσουμε ακόμα πως το «ἀμύνεσθαι περί πάτρης» του Ομήρου, έγινε «ἀμύνεσθαι ὑπέρ τῆς Ἑλλάδος» του Πλάτωνος. Ο Αισχύλος (που πολέμησε στον Μαραθώνα & τη Σαλαμίνα), στην Τραγωδία του «ΠΕΡΣΑΙ» δίδει την παρακαταθήκη λέγοντας «Ἀνδρῶν γάρ ὄντων, ἓρκος ἐστίν ἀσφαλές» (ἓρκος = τείχος, φράγμα). Όμως, όχι μόνο τα τείχη, αλλά και οι άνδρες, γιατί «ἂνδρες γάρ πόλεις καί οὐ τείχη οὐδέ νήες ἀνδρῶν κεναί» (Θουκυδίδης). Και συνεχίζει «Παῖδες Ἑλλήνων ἲτε, ἐλευθεροῦτε πατρίδα, παῖδας τε γυναῖκας….» Διότι η άμυνα σκοπό έχει όχι μόνο να προστατεύσουμε τον εαυτό μας, αλλά τα συγγενικά μας πρόσωπα και τους άλλους. Κάποιος μπορεί να είναι υπέρ της ειρήνης και κατά του πολέμου, αλλά δεν πρέπει να πάψει να είναι γενναίος. Και για να είσαι γενναίος, πρέπει να έχεις να πεις ένα καλό λόγο για τους γενναίους προγόνους σου. Όπως ο Αριστοφάνης αιστάνθηκε την ανάγκη να πει στους «Ἱππῆς»: « Εὐλογῆσαι βουλόμεθα τούς πατέρας ἡμῶν, ὅτι ἂνδρες ἦσαν τῆσδε τῆς γῆς ἂξιοι…».
Και για να κλείσουμε το παρόν σημείωμα θα το συμπληρώσουμε με τη λέξη «Ἐπιχείρησις» η οποία ετυμολογείται από το ρ. χειρόω = νικώ, βάζω στο χέρι, δηλ. από το χείρ – χειρός (επί + χειρόω-ώ). Η αρχική έννοια του όρου « ἐπιχείρησις» «ἐστί τό τάς χεῖρας ἐπιβάλλειν» (επί εχθρικής σημασίας) πρβλ. το σημερινό «απλώνω το χέρι μου» δηλ. δεν κάθομαι με σταυρωμένα χέρια και τελικά εφορμώ, επιτίθεμαι. Κατά το λξκ. Δημητράκου το ρ. επιτίθεμαι σημαίνει «επιχειρώ κατά τινος, εφορμώ ένοπλος ή και άοπλος, επιπίπτω αιφνιδίως και ενίοτε απροσδοκήτως».
Τέλος ο Αριστοτέλης (Ηθ. Νικομάχεια Α.1. 1094) μας λέει πως: «Πάσης στρατηγικῆς τέλος (σκοπός) ἐστί ἡ νίκη».
Όμως περί νίκης σε άλλο σημείωμα.
* Βλ. («Ουρανία» 144. 2,3). Η ρήση περί ὅμαιμου είναι απάντηση των Αθηναίων προς τους Λακεδαιμονίους, να μη συνθηκολογήσουν με τους Πέρσες μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Οι Αθηναίοι απέρριψαν την πρόταση των Περσών και έδωσαν την παραπάνω απάντηση που δυστυχώς εκμεταλλεύονται –λόγω άγνοιας- οι κάθε λογής ναζιστές και φασίστες.
Σημείωση: βοηθήματα είναι αυτά που αναφέρονται εντός του κειμένου συν το ετυμ. λξκ. της Ελληνικής Γλώσσας – Βασδέκης Ν. Σταυρος.
