Του Κ. Α. Ναυπλιώτη
Η Τέχνη του γράφειν δεν πρέπει να εξετάζεται μόνον από την πλευρά τής καλλιέπειας, αλλά να διαβεβαιώνει για τις συνέπειες που αυτή μπορεί να προκαλέσει. Αλλοιώς η γλώσσα της γραφής (και όχι μόνο) οδηγεί στην “αποσκελέτωση” της γλώσσας (κάθε γλώσσας) και τη μετατροπή της σε ακατανόητο τραύλισμα με ελάχιστη ακόμα και μηδενική επικοινωνιακή χροιά, επειδή ακριβώς απευθύνεται σε λίγους ανθρώπους. Όμως ακόμη – και αν αυτό συμβαίνει – αυτή εξακολουθεί να είναι τέχνη‧ και μάλιστα σε περιόδους ανόδου τής πνευματικής στάθμης ενός λαού. Αυτό μας το διαβεβαιώνει η περίοδος των κλασσικών χρόνων όπου ο λόγος ήταν κατανοητός από την μάζα των Αθηναίων πολιτών όταν αυτοί πήγαιναν “επιδοτούμενοι” να παρακολουθήσουν παραστάσεις Τραγωδίας και να απολαύσουν τον Αριστοφανικό λόγο. Ωστόσο, είναι αλήθεια πως η τέχνη του γράφειν και κυρίως του ακούειν ιδιαίτερα σε περιόδους “έσχατης πνευματικής πτώσης” εκ των πραγμάτων απευθύνεται σε περιορισμένο κοινό, χωρίς όμως να εκμηδενίζει τους λόγους ύπαρξής της, γιατί καμιά αλήθεια δεν μπορεί να αλωθεί με τον καθωσπρεπισμό και τη δεοντολογία. Παρόλα αυτά είναι δικαίωμα όσο και επιλογή του καθενός να μην ευρύνει πολύ το κοινό του, πιστεύοντας πως κάτι ιδιαίτερο λέει, και πως απευθύνεται ή πρέπει να απευθύνεται μόνο στους εκλεκτούς.
Όσο και αν πιστεύουμε πως η αληθινή τέχνη είναι “ακαταλαβίστικη”, και γι αυτό “πρέπει” να απευθύνεται στους επαΐοντες, εντούτοις υπάρχει και αληθινή τέχνη στο γράφειν που είναι για το ευρύ κοινό.
Είναι φανερό πως η γλώσσα όσο και η λογοτεχνία αλλάζουν με τον καιρό και όσοι χρησιμοποιούν παλιά εκφραστικά μέσα, διαπιστώνουν πως δεν ανταποκρίνονται στη σημερινή πραγματικότητα που κατά μία λογική κρύβει την γλωσσική ουσία, αφού σχετίζεται με τη λογική τού “κατάλαβες”. Αυτό όμως δεν αντιστρατεύεται τη λογική, ότι καθένας έχει το δικαίωμα να αντλήσει την έμπνευσή του απ’ όπου νομίζει.
Έτσι δεν σημαίνει πως ήταν άξεστος ο συγγραφέας τού Ερωτόκριτου όταν έγραψε:
“Τά ‘μαθες Αρετούσα μου τα θλιβερά μαντάτα,
ο Κύρης σου μ’ εξόρισε στης ξενιτιάς τη στράτα”
Μακρυά από τη συναρπαστική στράτα της κορυφής έχω τη γνώμη πως βρίσκεται αυτός που δεν συμπορεύεται με τον “πρωταθλητισμό” της εποχής μας, ο οποίος οδεύει σε πολιτιστική πτώση και απομόνωση, μια και αυτός λίγο συγκινεί, και εξανθρωπίζει μόνο επικοινωνιακά και χωρίς διάρκεια. Γιατί η διάρκεια στην εποχή μας πρέπει να ξεκινάει από την πραγματικότητα και την αλήθεια τού παλιού ακόμα και του παραδοσιακού.
Προσωπικά πιστεύω πως είναι δύσκολο να μας πείσει κανείς πως – για παράδειγμα – η παραδοσιακή ποίηση δεν θα ’ναι για πάντα νέα, όταν ζουν στοίχοι που εκφράζουν αλήθειες, όπως τις εκφράζουν οι στίχοι τού Παλαμά:
“Σφιγγόταν ο ένας πλάι στον άλλο
και κάπου εφτυούσε κατά γης‧
ω! Πόσο βάσανο μεγάλο
το βάσανο είναι της ζωής”!
Ακόμα, δεν θέλω να υπονοηθεί κατά κανένα τρόπο πως επιχειρείται υποβάθμιση των μεγάλων των τεχνών ή των γραμμάτων, αλλά επιθυμώ με αντικειμενικότητα – πιστεύω – μία εξισορρόπηση στην τέχνη του ύψους με αυτήν της ευαισθησίας. Θέλω να πω, πως όσο και αν ο Κάλβος πέρασε σχεδόν απαρατήρητος από τους συγχρόνους του, τόσο ο Κρυστάλλης, σε αντίθεση με τον πρώτο, έγινε αντικείμενο προσοχής από αυτούς.
Παρόλα αυτά δεν μπορεί να ξεχάσει κανείς την αξεπέραστη ρήση τού Ζακυνθινού ποιητή που όχι μόνο εκτιμά αλλά και βεβαιώνει την διαχρονική αξία της ρήσης, πως: “Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία”. Φράση με τεράστια βαρύτητα σε όλες τις εποχές που δείχνει την διαχρονικότητα τής τέχνης, όσο και αν αυτή αναφέρεται ή ανταποκρίνεται στα κατά καιρούς δεδομένα. Όσο και αν η τέχνη της γραφής (επί του προκειμένου) επηρεάζεται ή και έχει άμεση σχέση με συγχρονικά δεδομένα, εντούτοις αυτή δεν μπορεί παρά να είναι βαθιά συνδεμένη με τη διαχρονικότητα τής ανάγκης για έκφραση, και απλώς αλλάζει ο τρόπος με τον οποίο στεκόμαστε κάθε φορά απέναντι στην ανάγκη αυτή η οποία σχετίζεται με τη δημιουργία όσο και τη φαντασία. Οπωσδήποτε όμως εκφράζουν και στις δύο περιπτώσεις την προσωπική ταυτότητα των δημιουργών εφόσον αυτή σχετίζεται με την έκφραση ψυχικής ευαισθησίας όπως την νοιώθει ο κάθε δημιουργός. Αυτός δεν είναι ανάγκη να κινείται αποκλειστικά στον χώρο της φαντασίας, αλλά σε ένα ρεαλισμό που κάποια στιγμή μπορεί να εκφράσει ένα ιδεώδες. Και ιδεώδες στην εποχή μας – ας μην αυταπατόμαστε- είναι και θα εξακολουθεί να παραμένει αυτό της ελευθερίας σε όλες της τις εκφράσεις. Και γι’ αυτό είναι παράλογο να κλείνεται σε ορισμούς, μέτρα, ρυθμούς και λέξεις, γνωστού όντως ότι ο ύπατος στη φυσική και ανθρώπινη τάξη είναι η ανάγκη. Έτσι μόνο μπορεί να αποκτήσει κανείς καθαρή αξία τής γραφής. Και αυτό ιδιαίτερα στη σημερινή πεζή εποχή μας η οποία βρίσκεται σε αδυναμία να δεί σωστά και την εικόνα των λογοτεχνικών αξιών.
Αν συμφωνήσει κανείς πως το μεγάλο έργο τέχνης (και εν προκειμένω της γραφής) λέει με σαφήνεια αυτό που θέλει να πει, και το οποίο ασφαλώς και λέγεται με λέξεις παράλληλα όμως με τις ιδέες, τότε μπορεί με ευκολία όχι μόνο να συμφωνήσει, αλλά και να τον εκφράσει το νόημα των στοίχων του Τσοπανόπουλου του Συρράκου που
“η ποιητική του ύλη βρίσκεται κοντά στο ακατέργαστο και στην πρωτόγονη φυσικότητα”, αφού νοιώθει την ανάγκη με φυσικό τρόπο να παρακαλέσει το Σταυραϊτό στο ομότιτλο
ποίημά του και να του πει:
“Παρακαλώ σε σταυραϊτέ, για χαμηλώσου ολίγο,
και δος μου τες φτερούγες σου και πάρε με μαζί σου
πάρε με πάνω στα βουνά, τι θα με φάει ο κάμπος”!
Όντως ο ικέτης του Σταυραϊτού πέθανε από την πείνα, όμως ελεύθερος, αφού πάλεψε σαν τον Διγενή με τους καλοβολεμένους της εποχής που δεν αντέχουν ούτε έναν καρδιακό χαιρετισμό* με το χέρι, και λένε:
αυτά τα χέρια που κρατείς να μη τα παρασφίγγεις
γιατί πονούν τα δάχτυλα από τα δαχτυλίδια…
* Σε αντίθεση με τους χαιρετισμούς του “πριτς” και του “πιξ” που τελευταία μας επέβαλαν…λόγω πανδημίας!
Τα λόγια αυτά αναφέρονται στο ποίημα του Κρυστάλλη “Οι Βλάχοι της Πίνδου” που εκτιμώ πως απηχούν και τη σημερινή πραγματικότητα.
Knafpl@hotmail.com
