Αφιερωμένο στους καλούς Φίλους, Συνάδελφους και Συμπατριώτες κκ. Κώστα Γεωργ. Φύσσα και Διαμαντή Μπουλή
Παλαιότερα, στην κορυφή του Πελινναίου, υπήρχε το προσκύνημα του Προφήτη Ηλία, (στον Ήλιο) ως είθισται Πανελλαδικά. Ένα ταπεινό , χαμηλό ξεροτρόχαλο κτίσμα, όπου μερικές πέτρες συμβόλιζαν το άγιο βήμα. Χωρίς σκεπή, σε απ΄ ευθείας επαφή με τον θεό. Μετά το 1921 μετονομάσθηκε σε Αγία Τριάδα. Εορτάζει την Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος.
Ο πρώην ναός των Αγίων Αποστόλων, που είναι μέσα στο χωριό Βίκι, κοντά στον ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου,έλαβε από τότε, το όνομα του Προφήτη Ηλιού.
Η παράδοση θέλει ριζωμένη στο βουνό αυτήν την επίπεδη «Μαγεμένη πλάκα». Κάθε χρόνο την ώρα του χορού πιστεύουν ότι η πλάκα μεγαλώνει ανάλογα, έτσι ώστε στο πλάτωμα της να χωρέσουν όλοι οι πανηγυριώτες, προσκυνητές και χορευτές που ανεβαίνουν στην χάρη της. Οι Βικιανοί τραγουδούν και λένε:
«Στη μύτη του Προφήτη Λια
θαρρείς πως είν’ Ευρώπη
γιατί μαζεύτησαν εδώ
του κόσμου οι αθρώποι»
Οι προσκυνητές οι προερχόμενοι από τα χωριά της Αμανής τιμούν την τοπική παράδοση , που λέγει ότι όποιος ανέβει στην κορυφή μια φορά , πρέπει να ξανά ανέβει ακόμα δύο φορές , ώστε να γίνουν οι αναβάσεις συνολικά τρεις. Πιστεύουν δε , ότι εάν ανέβεις τρεις φορές στην χάρη της Αγίας Τριάδας , είναι το αυτό σαν να έχεις επισκεφθεί στους Αγίους Τόπους και να έγινες Χατζής. Ο J . TOYRNEFORT { Relation d’un voyage du Levant , 1701 – 1702 }, αναφέρει«Στην κορυφή του όρους Πελινναίου είναι κτισμένο το ξωκκλήσι του Προφήτη Ηλία δίπλα σε μια θαυμάσια πηγή Είναι όμως άγνωστο τι αντιπροσωπεύουν τα ερείπια ενός παλαιού κάστρου που βρίσκεται στο ίδιο βουνό».
Το αναφερόμενο είναι σύμφωνα με τον Γ. Ζολώτα το ονομαζόμενο Κάστρο της Συρίας .Ο M . L .DE MARCELLUS {1820} αναφέρει «πουθενά στη νήσον ευρίσκεται ύδωρ της Λήθης, του οποίου αναφέρει έσμα, εκτός εάν πρόκειται για την πηγή …. Του Προφήτη Ηλία επί του όρους της Σπαρτούντας η οποία θεραπεύει όλους σχεδόν τους ασθενείς των πέριξ». Το 1961 , κοντά στον Προφ. Ηλία, σε αρχαίο τάφο βρέθηκαν σκουλαρίκια και ένα δακτυλίδι με παράσταση του θεού Απόλλωνα.
Ο Χιώτης Δικηγόρος, Μιχάλης Σκαρλάτος στο Κεφάλαιο ΙΘ΄ , σειράς Άρθρων τα οποία δημοσίευσε τον Μάϊο του 1961 στον «ΧΙΑΚΟ ΛΑΟ», αναφέρει :«Ο Ναός του Διός, δεν αποκλείεται να ήταν εκεί που είναι σήμερα η χωρίς σκεπή εκκλησία της Αγίας Τριάδος , είναι δε χωρίς σκεπή όχι από αμέλεια των σημερινών περιοίκων και ιδίως των Σπαρτουντιανών , αλλά διότι ο άνεμος πνέει εκεί επάνω τόσον σφοδρός από οιονδήποτε σημείο και αν φυσά ώστε να είναι αδύνατον να μην παρασύρει την στέγη».Σημειώνοντας προφητικά για την επερχόμενη καταστροφή «Άλλο αν με τα σημερινά μέσα μπορεί να στερεωθεί αλλά είναι πολύ δύσκολη η μεταφορά του υλικού . Και δεν αποκλείεται γιατί υπάρχουν σημεία παλαιών κτισμάτων».
Ο ακούραστος Δάσκαλος, Γυμνασιάρχης, Πατέρας και στυλοβάτης της Χιώτικης αρχαιολογίας Αντώνιος Στεφάνου, στην σελίδα 158 του περιοδικού «Χιακή Επιθεώρηση» τεύχος 17 – 18,του έτους 1968 στο άρθρο του «Το οχυρό των Καρδαμύλων» γράφει: «Είχε γίνει από αγνώστους, εκσκαφή εις τη κορυφήν του Πελιναίου … Από την εξέταση του χώρου απεδείχθη ότι δεξιά της εισόδου του ασκεπούς ναού και εις χαμηλότερο πεδίον υπάρχει πράγματι ένα κτίσμα. Μεταξύ δύο παραλλήλων ογκωδών πετρωμάτων περί το χείλος αποτόμου κρημνού αφήνεται όρυγμα φυσικό 1 Χ 3 μ., περίπου και απροσμέτρητου βάθους. Το όρυγμα έχει επιχριστεί με ισχυρότατο λεπτό κουρασάνι ώστε να καταστεί στεγανό, εκαλύπτετο δε δια συνεχούς καμάρας. Το κατασκεύασμα τούτο είναι μικρά δεξαμενή η οποία πολύ εύκολα γεμίζει από νερά της βροχής. Το όρυγμα ευρέθη ανεσκαμμένον γεμάτο από χαλίκια και χώμα, συσσωρευμένα εις το νότιον άκρον του ορύγματος. Μέσα στα χώματα υπήρχαν και πολλά θραύσματα από βυζαντινές κεραμίδες και πιθάρια . Ένα μάλιστα θραύσμα είναι από λαιμό μεγάλου πιθαριού και είναι στολισμένο με ανάγλυφο κυμάτιο. ….. Μέσα στον ασκεπή ναό της Αγίας Τριάδος ευρίσκεται βάση μετά στρεπτού κορμού από λευκό μάρμαρο ρωμαϊκών χρόνων, πιθανός βωμός του οποίου λείπει η λεκάνη . Ίσως να έχει μεταφερθεί εκεί επάνω από το Βίκι δια την τέλεση της θείας ευχαριστίας επ΄αυτού. Παρομοίου σχήματος γλυπτό μάρμαρο, ευρίσκεται εντοιχισμένο εις τοίχο παρά την θύρα του ναού της Αγίας Μαρίνης εις το Βίκι».
Για τη ιστορία το 1974 με πρωτοβουλία των κατοίκων του Βικίου και του εκκλησιαστικού συμβουλίου κατεδαφίστηκε το ασκεπές γραφικό κτίσμα, το οποίο κοσμούσε την κορυφή του θρυλικού βουνού, και πάνω από την πλινθόκτιστη δεξαμενή κατασκευάστηκε (λόγω των επικρατούντων δυσμενών καιρικών συνθηκών της χειμερινής περιόδου) ένα ακαλαίσθητο τερατούργημα, δήγμα της εποχής του ζούμε. Ένας γαλάζιος μεταλλικός ναΐσκος από λαμαρίνες, σιδηροδοκούς και αλυσίδες συγκρατήσεως, κόντρα στους θυελλώδεις ανέμους, που ολοχρονίς λυσσομανούν για να τον ξεριζώσουν.
Άνθρωποι ταπεινοί και περίσσια αγνοί από ευσέβεια ορμούμενοι κατέστρεψαν με αυτό τον απρεπή τρόπο, το πανάρχαιο γραφικό κτίσμα, στερώντας άθελα τους από τον κάθε εκκλησιαζόμενο σε αυτά τα ύψη, την άμεση επαφή με τον Θεό. Ο λαός, καλεί τις κορυφές του Πελινναίου τα «Δύο Αδέλφια» και η δημώδης μούσα το αποθανάτισε με τα εξής λόγια:
«Θωρείς το κείνο το βουνί
το δίψηλον το μέγα
πώχει στη ρίζαν του νερόν
και στην κορφήν του αγέρα»
( Χιώτικο δημοτικό τραγούδι. Α . ΚΑΡΑΒΑΣ – 1866 )
Για τους ναυτικούς του Αρχιπελάγους το Πελινναίο ήταν γνώρισμα προσδιορισμού της θέσεως τους … «είτα το Πελιναίον όρος υψηλότατον των εν τη νήσω » (Στράβων – Γεωγραφικά)
Τα χωριά που περιζώνουν το περήφανο βουνό αρχής γενομένης από τα Καρδάμυλα είναι το Πιτυός, η Κατάβαση, τα Διευχά κοντά στα οποία υπάρχει η Μονή Μουνδών, οι Κηπουριές, τα Φυτά με το περίφημο νερό του Αγγέλου. Η Σπαρτούντα το ψηλότερο χωριό της Χίου σε υψόμετρο 530 μέτρων, ο Αγρελωπός, τα Καμπιά, Βίκι και Αμάδες.
Σε αντίθεση με τα χωριά της νότιας Χίου αυτά του Πελινναίου, είναι μικροί φτωχικοί οικισμοί κυρίως κτηνοτρόφων και γεωργών. Χωριά παμπάλαια, με τελείως διαφορετικά χαρακτηριστικά. Σπίτια μικρά, απλά, κτισμένα σε ελεύθερη διάταξη. Με ξύλινα δώματα, στέγες, δοκάρια και μεσοδόκια από πρόχειρα κατεργασμένη ξυλεία και κορμούς δένδρων.
Αρχαιολογικό υλικό υπάρχει διάσπαρτο στα χωριά του Πελινναίου Εν τάχη αναφέρουμε Αμάδες, οικισμός και αγροικία της κλασσικής και Ελληνιστηκής περιόδου. Βίκι, αγροικία σε λόφο της κλασικής, Ελληνιστικής, Ρωμα¨ϊκής περιόδου. Καμπιά διάσπαρτα όστρακα της Ρωμαϊκής περιόδου. Φυτά, νεκροταφείο Αρχαϊκής , κλασσικής και Ελληνιστικής περιόδου, το οποίο υποδειλώνει σε συνάρτηση με το νερό, την ύπαρξη κάποιας κόμης. Σπαρτούντα ,οικισμός στις υπώρειες του βουνού της κλασικής, Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής περιόδου.. Φαρδύ Πυγάδι, αγροικία στις υπώρειες του βουνού. Πιτυός ( Εκκλησίδια ), οικισμός και νεκροταφείο, κλασσικής ελληνιστικής, Ρωμαϊκής περιόδου. Πιτυός ( Θεοτοκίνα), αγροικία σε ύψωμα κλασσικής, ελληνιστικής, Ρωμαϊκής περιόδου.
Στην Κατάβαση, ασκήτεψε η Αγία Ματρώνα ή Άγια Κιουρά ή Κυρά όπως την αποκαλούσαν. Κοντά στα Διευχά, βρίσκεται σε άθλια κατάσταση εγκαταλελειμμένο το άλλοτε πλούσιο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου των Μουνδών. Κτήτορες αναφέρονται οι οικογένειες των Αργέντηδων, Καναβούτσηδων, Κορέσηδων, Mαυροκορδάτων, Πασπάτηδων και Πετροκόκκινων. Η μονή ανήκε στην εξαρχία Πυργίου και Βολισσού. Το παμπάλαιο λαμπρό μοναστήρι της Βορειοδυτικής Χίου το οποίο το ονόμαζαν και Μοναστήρι της Βολισσού ή των Διευχών, πιθανότατα να το έκτισε ο Βυζαντινός Στρατηγός Μούνδος, αυτός ο οποίος μαζί με τον Βελισάριο, έσωσαν τον Αυτοκράτορα Ιουστινιανό, στην στάση του Νίκα, το 532 μ . Χ.
Έτσι για μία ακόμα φορά , η παράδοση φέρνει ποιο κοντά το όνομα του Βελισάριου με την Βολισσό . Μήπως ο Ιουστινιανός θέλοντας να ευχαριστήσει τους «Σωτήρες» στρατηγούς του , χάρισε σε αυτούς περιοχές και κτήματα «Βασιλικά» στην Χίο όπως δηλώνει και το τοπωνύμιο της περιοχής ; Αυτοί δε , σαν ευεργεσία ο ένας να έκτισε το φρούριο και ο άλλος κάποιο μοναστήρι προγενέστερο του σημερινού;
Σύμφωνα με μία εκδοχή, τα ολιγάνθρωπα χωριά του Πελινναίου, ήταν αρχικά εγκαταστάσεις δουλοπάροικων, καλλιεργητών των κτημάτων της Μονής. « Εις πλείστα μέρη της Ελλάδας πολλαί και συνήθως αι καλύτεραι γαίαι ανήκον, ως ελέχθη, εις τα μοναστήρια
Ούτως εκ των 68 χωριών της Χίου, οι μοναχοί κατείχον τα 32, συντηρούντες 300 μοναστήρια και 700 εκκλησίας και παρεκκλήσια εις τη νήσον». (Εγκυκλ. Λεξικό ΗΛΙΟΥ – τόμος 7, σελίδα 1428)
Η σταυροπηγιακή μονή, εάν δεν είναι των Ιουστινιάνειων χρόνων , τότε πιθανόν να κτίσθηκε πριν το 986 και να είναι ίδρυμα του Βασιλικού γένους των Αγγέλων. Το 986 ο Βάρδας Φωκάς εκάρη μοναχός και τον έβαλαν σε περιορισμό στο λαμπρό και οχυρό κτίσμα. Η μονή ανακαινίσθει το 1574, σύμφωνα με το Πατριαρχικό σιγγίλιο του Πατριάρχη Ιερεμία Β΄ του Τρανού, από τον ιερομόναχο Ιάκωβο Λαγκαδιώτη. Οι παράξενες, μοναδικές θα έλεγα, τοιχογραφίες του εσωτερικού της εκκλησίας έγιναν το 1730, από τον Κωνστ. Καταρακτούση.
Στην περίοδο της Γερμανικής κατοχής, το μοναστήρι ήταν η σανίδα σωτηρίας, φιλόξενο κατάλυμα, όλων των κουρασμένων και πεινασμένων οδοιπόρων, των Ναυτικών οικισμών της Λαγκάδας και της Συκιάδας, σε ένα αναζήτηση των απαραίτητων αναγκαίων, από τα φιλόξενα χωριά της Αμανής (εκτός από δύο), ώστε να ξεγελάσουν την πείνα την δική τους και των παιδιών τους . Επίσης κατά την χρονική περίοδο 1943 – 44, υπήρξε φιλόξενο και ασφαλές κρησφύγετο του ήρωα της Αντίστασης Ιάσονα Καλαμπόκα.
Η Μονή Μουνδών είναι το μοναδικό μοναστήρι της Χίου, στα κτίσματα του οποίου υπάρχει «Φωτάναμα». Δηλαδή ένας ιδιαίτερος χώρος με ειδική θέση την «Αρουλα», οι μοναχοί , διατηρούσαν κυρίως τον χειμώνα αναμμένη φωτιά. Μέχρι σήμερα σε όλη την Ελλάδα υπάρχουν μόνο δεκατέσσερα γνωστά Φωτανάματα.
Σε αυτόν εδώ τον ιερό οίκο εφύλαγαν σαν κόρη οφθαλμού
«μεμβράνη» του 1462, με την βιογραφία ή την διαθήκη της Αγίας Ματρώνας. Πάνω ακριβώς από την Μονή Μουνδών, ανάμεσα στα Διευχά και τα Φυτά, στο Ζευγολατιό, υπάρχουν διάσπαρτα ερείπια, τα οποία προσδιορίζουν την θέση όπου υπήρχε το μεσαιωνικό χωριό του Αγγέλου, με το γνωστό κάστρο του (το Αγγελόκαστρο), και το έως σήμερα φημισμένο νερό του, το οποίο ξεπροβάλει μέσα από τις ρίζες ενός γεροπλάτανου.
Στο χρυσόβουλλο του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου Απρίλης 1259, αναφέρεται « 15 ) Μετόχιον ο Άγιος Γεώργιος το εν τη περιοχή του Αγγέλου , διακείμενον μετά πάντων των ανηκόντων αυτώ και των περιελθόντων αυτώ από δωρεάς και έξ αγορασίας και υπ’ αυτό μυλώνος » Το αναφερόμενο μετόχι είναι το Βυζαντινό χωριό τα’ Αγγέλου και ο Άγιος Γεώργιος το Μετόχι της Ζαρτουλίδας.
Οι Γενουάτες το ονόμαζαν Castel Sant Angelo, Κάτω των Αγγέλου και αναφέρεται σχεδόν σε όλους τους μεσαιωνικούς χάρτες της Χίου. Από τον κάτοικο αυτού του χωριού , πηγάζει το έως σήμερα γνωστό Καρδαμυλήτικο επώνυμο «Αγγελικούσης», το οποίο μας παραπέμπει στον Αντρειωμένο ήρωα Κωσταντή Αγγελικούση, υποστηρικτή των μεσαιωνικών οικισμών Δελφινίου και Κοίλων εκεί όπου και κατά την παράδοση ο Πύργος του Αγγελικούση
Οι Άγγελοι, ήταν Βασιλικό γένος, με καταγωγή την Φιλαδέλφεια. Η κόρη του Κωνστ. Άγγελου, Θεοδώρα ήταν σύζυγος του Αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού. Κτήματα , τοποθεσίες τ’ Αγγέλου, έχουμε εκτός των Φυτών στην Βολισσό, Καταρράκτη , Καλαμωτή, Ναγό .
* * * *
Υγ : Το άρθρο αυτό είναι ένα μικρό απόσπασμα μιας μεγάλης ανέκδοτης εργασίας μου με τίτλο «ΠΕΛΙΝΝΑΙΟ – Στον Μύθο και την Ιστορία».
ΜΕΝΩ ΣΠΙΤΙ,
Με την ελπίδα ότι η ολιγόλεπτη ανάγνωση του, θα σας αποσπάσει από την κλεισούρα την ημερών λόγω… Κορονοϊού. Σας εύχομαι ολόψυχα καλό κουράγιο και υπομονή. Τα πάθη του Θεανθρώπου και των ανθρώπων θα έχουν όπως πάντα αίσιο τέλος. Λίγη προσοχή από όλους μας χρειάζεται για να αποφύγουμε κακοτοπιές!
ΕΙΘΕ Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΝΑ ΦΕΡΕΙ ΤΗ ΛΥΤΡΩΣΗ ΤΗΝ ΕΛΠΙΔΑ ΤΗΝ ΧΑΡΑ ΚΑΙ ΤΟ ΧΑΜΟΓΕΛΟ ΣΕ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
