Γράφει η Τασσώ Γαΐλα.
Λάπηθος: δήμος της επαρχίας της Κερύνειας που μετά την εισβολή του Αττίλα στην Κύπρο τον Ιούλιο του ’74 δεν έλέγχεται πλέον από την Κυπριακή Δημοκρατία. Ευφροσύνη Προεστού. Η Κυρά της Λαπήθου, η ΜΑΝΑ της Κύπρου.
Η Ευφροσύνη Προεστού γεννήθηκε στη Λάπηθο τον Αύγουστο του 1903 και παντρεύτηκε τον Ιωάννη Φλωρέντζο. Ήταν μαία και εξάσκησε το επάγγελμα της στην ευρύτερη περιοχή της Λαπήθου κυρίως στα γύρω χωριά.Την διέκριναν φιλάνθρωπα αισθήματα και θρησκευτική πίστη γι΄ αυτό και βοηθούσε πάντα τους συνανθρώπους της.Για ένα μήνα φρόντιζε με ό,τι χρειάζονταν 12 στρατιώτες ώσπου την συνέλαβαν οι Τούρκοι και την βασάνισαν ανελέητα στο κάστρο της Κερύνειας χωρίς ν’ αποκαλύψει τίποτε.Τα παλικάρια σώθηκαν και η Ευφροσύνη εκδιώχθηκε από τη Λάπηθο. (Σύντομο βιογραφικό μιας ηρωίδας Ελληνίδας μάνας που οι Τούρκοι την βασάνισαν ανελέητα).
Που να σας κρύψω γιέ μου;
Στην άνιση μάχη της Λαπήθου στις 6 Αυγούστου 1974, δώδεκα στρατιώτες αποκόπηκαν και έμειναν εγκλωβισμένοι πίσω από τις εχθρικές γραμμές. Οι ορδές των Τούρκων του Αττίλα πλησιάζουν επικίνδυνα. Οι νεαροί στρατιώτες -τρεις από αυτούς ανήκαν στο 256 Τάγμα Πεζικού και οι άλλοι εννιά στο 286 Μηχανοκίνητο Τάγμα Πεζικού ( που όλοι τους κατάγονταν από περιοχές εκτός της επαρχίας Κερύνειας και δεν γνώριζαν τη Λάπηθο), κτυπάνε τις πόρτες και ζητούν βοήθεια. Αλίμονο! Κανείς δεν τους ανοίγει έως ότου φτάνουν σε ένα φτωχικό σπιτάκι στην οδό… Ελλάδος, κοντά στην πλατεία Ηρώων,χτυπούν και μια γριούλα ανοίγει την πόρτα της… και τους έκρυψε, τους τάισε, στάθηκε δίπλα τους σαν μάνα. Εκείνο τον Αύγουστο, απέκτησε άλλα δώδεκα παιδιά: τους Πανίκο Παραλιμνίτη, Κώστα Καστελλανή, Γιώργο Χριστοφή, Στέλιο Θεοδούλου, Κούλλη Κυριάκου, Νίκο Παπαναστασίου, Παύλο Νικολάου, Ανδρέα Γρηγορίου και Νίκο Νικολάου, Πολύκαρπο Πέτρου, Αντώνη Φιλίππου και Γιώργο Παπανικολάου…
Ο λόγος στην ίδια την κυρά της Λαπήθου και στην μοναδική συνέντευξη που έδωσε μετά από πολλά χρόνια από την ηρωική της πράξη και κατόπιν πιέσεως. Τόση η ταπεινότητα της μεγάλης αυτής Ελληνίδας.
Η μαρτυρία
Η κυρά Ευφροσύνη διηγείται:Στις 6 του Αυγούστου από τις 3.00 π.μ. άρχισαν οι εκρήξεις… Κατά τις 11.00 π.μ. ήρθαν δώδεκα παιδιά μέσα στο σπίτι μου. «Γιαγιά, σώσε μας». Τους είπα: «Πού να σας βάλω, γιε μου!». Εράγισεν η καρδιά μου. Εκρούζαν τα δέντρα, εσκοτείνιαζεν η Λάπηθος· ενόμιζες ότι εχαλούσαν τα βουνά, φωδκιές, εκρήξεις… Ήταν όλοι δεκαοκτώ χρονών. Τους είπα: «Γιε μου, αν θα γλυτώσετε έχει ένα υπόγειο λαγούμι εδώ δίπλα· εκεί να κρυφτείτε».
Το στόμα του λαγουμιού ήταν σαν το τζάμι της τηλεόρασης. Εμπήκαν εκεί μέσα… Η Λάπηθος έπηξε από το στρατό. Εγώ έκαμνα πίττες στη σάτζιη, έβαζα σε μια τσάντα ό,τι άλλο είχα και τα έβαζα σ’ έναν καλαμιώνα.
Στις 8 Αυγούστου ήρθαν οι Τούρκοι στο σπίτι μου· μπήκαν μέσα δεκαπέντε Τούρκοι με κάσκες. Ήμουν μάμμη σαράντα χρόνια μέσα σε χωριά τούρκικα. Ήξερα τούρκικα.
Μου λέει: «Όλοι έφυγαν, εσύ γιατί δεν έφυγες, κοκκώνα;». Εσκέφτηκα τα δώδεκα παιδιά που ήταν στο λαγούμι. Του λέω: «Άκουσα εις το ράδιο ότι εν να έρτει ο τουρκικός στρατός να φέρει την ειρήνη και την έκκληση να μείνουν ούλλοι οι Έλληνες στα σπίθκια τους. Όπου θέλετε, γιε μου, εγώ πάω, αλλά να σας παρακαλέσω να με αφήσετε σπίτι μου τζιαι εν να ‘ρτουν οι κόρες μου να με πάρουν». Αυτόν που με ρώτησε τον ήξερα· τον είχα γεννήσει εγώ. «Φεύγουμε», λέει στους άλλους. Εκείνος έκοψε πίσω τζιαι μου είπε: «Έμπα έσσω τζιαι κλείσε την πόρτα». Τη νύχτα τους είπα: «Να μη βγείτε από το λαούμι, γιατί ήρθαν οι Τούρκοι· έστω και ένας να χαθεί, εγώ θα κλαίω ώσπου ζω. Προσέξετε κι εγώ θα σας φροντίζω όσο μπορώ».
Η πεισματική άρνηση όμως της κυράς Φροσύνης να μετακινηθεί από το σπίτι της κίνησε τις υποψίες των Τούρκων στρατιωτών. Στις 4 Σεπτεμβρίου έγινε επίθεση εναντίον του σπιτιού του Καπλάνη στο οποίο κρύβονταν οι 12 στρατιώτες. Ένας από αυτούς ξεκίνησε πεζός και έφτασε στον Αστρομερίτη κι από εκεί στον Αγρό. Ένας δεύτερος συνελήφθη στην περιοχή του Βαβυλά ενώ ένας τρίτος κατάφερε να φτάσει μέχρι την Κερύνεια και να παραδοθεί στον Γλαύκο Κληρίδη, ο οποίος είχε συνάντηση με τον Ραούφ Ντεντκάς. Οι υπόλοιποι 9 συνελήφθησαν μαζί με την κυρά Φροσύνη.
Τα φρικτά βασανιστήρια
Συνελήφθη πρώτη από τους Τούρκους μόλις τους εντόπισαν. Την ανέκριναν πολύ σκληρά στον αστυνομικό σταθμό του Αγίου Λουκά. Την ξυλοκόπησαν άγρια για να ομολογήσει που βρίσκονταν οι 12 στρατιώτες. Όμως η Κυρά της Λαπήθου δεν άνοιξε το στόμα της. Κράτησε κρυφή οποιαδήποτε λεπτομέρεια αφορούσε τους 12 νέους. Ήταν έτοιμη να υποστεί τα φρικτά ψυχολογικά και σωματικά βασανιστήρια. Την έγδυσαν, την έδεσαν σε ένα στρατιωτικό τζιπ και την έσερναν μέσα στους δρόμους για να ομολογήσει την κρυψώνα τους. Η κυρά Φροσύνη όμως δεν λύγισε. Παρά τον διασυρμό, δεν της πήραν ούτε μία λέξη.
«Εβάλαν με μες σε μια κάμαρη που είχαν πεθάνει τα ξημερώματα δύο γέροι. Η κάμαρη γεμάτη αίματα. Εχτυπούσαν με. Έμεινα αναίσθητη. Η μίση μου πάντα (πλευρά) ήταν ολόμαυρη. Εκλωτσούσαν με τα παπούτσια μες τα μάθκια, με τα παπούτσια τα στρατιωτικά. Εφκάλαν μου την καδένα που είχα στον λαιμό με τον σταυρό τζιαι εβάλαν με να φτύνω πας τον σταυρό»
Όταν έφεραν μπροστά της τους στρατιώτες που βοηθούσε, βλέποντας την όψη της, θεώρησαν πως είχε ομολογήσει. Ρώτησαν τον πρώτο: «τη γυναίκα αυτή την ξέρεις;». Ο στρατιώτης απάντησε «Ναι, μου έδωσε φαγητό». Τότε η κυρά Φροσύνη, έξυπνη καθώς ήταν, γύρισε στον στρατιώτη και απάντησε: «Τι ώρα ήρτες γιε μου και τάισα σε; Πρωί ή βράδυ;».
Ο Κυριάκος αντιλήφθηκε το λάθος του. Απάντησε «βράδυ» και η κυρά Φροσύνη, εκμεταλλευόμενη τα τούρκικα που ήξερε στράφηκε στον ανακριτή και είπε: «Καλά γιε μου, αν έρκεσουν εσύ νύχτα εν θα σου εδίουν φαί; Που ξέρω εγώ ποιος εν τη νύχτα. Εγιώ δαμέσα εξεγέννησα τις μισές Τουρκάλλες. Μπορεί να τουν Τούρκος μπορεί να τουν Έλληνας. Που να ξέρω;».
Και με αυτόν τον τρόπο ξεγέλασε τους ανακριτές, οι οποίοι θεώρησαν πως η 74χρονη γυναίκα δεν είχε κάποια σχέση με τους στρατιώτες. Τα βασανιστήρια κι ο εξευτελισμός συνεχίστηκε μέχρι που την αναγνώρισε ένας Τουρκοκύπριος ανακριτής. Η κυρά Φροσύνη, μαία της περιοχής για σαράντα χρόνια, είχε ξεγεννήσει κι αυτόν.
Στη φυλακή ήρτεν ένας Τουρκοκύπριος που τον ήξερα. Ήταν ανακριτής. Λαλεί μου: «Μεν κλαίεις, κοκκώνα, τζι εν να σε πάρω στο χωρκό σου» (…). Έκαμα έξι μήνες εγκλωβισμένη στη Λάπηθο και μετά με έφεραν στην Ξενοδοχειακή Σχολή…
Την Ευφροσύνη Προεστού υπέβαλαν οι Τούρκοι σε βασανιστήρια που θα ζήλευαν και τα πιο αρρωστημένα μυαλά. Πέρα από τους άγριους ξυλοδαρμούς στο Κάστρο της Κερύνειας, τους τεχνητούς πνιγμούς στην θάλασσα, τα βάναυσα κτυπήματα με το κομμένο σχοινί της καμπάνας,το οποιό έκοψαν κι έδεσαν κόμπους για να είναι πιο επώδυνα τα πλήγματα,η πιο εξευτελιστική δοκιμασία που την υπέβαλαν , ήταν η βασανιστική διαπόμπεψη στους δρόμους της Λαπήθου: Την έγδυσαν , την έδεσαν πίσω από ένα στρατιωτικό τζιπ και την έσερναν στην άσφαλτο μέχρι που το δέρμα της από τις πληγές έγινε κατακόκκινο από τα αίματα… Κι όμως η κυρά της Λαπήθου άντεξε. Δεν ομολόγησε…
Γιατί; Πρώτα τα έκρυψε για να δώσει χρόνο στα παιδιά της που τα είχε σώσει από τις ορδές του Αττίλα-αν τους συνελάμβαναν τις πρώτες μέρες θα ήταν όλοι νεκροί-, να σωθούν εφόσον ένα μήνα μετά με αναφορά στον ΕΕΣ η σωτηρία τους ήταν δεδομένη. Κι μετά άντεξε και τα βασανιστήρια μόνο και μόνο για να τους παράσχη κάλυψη…
Όπως αναφέρει Κυπριακή ιστοσελίδα μετά τα βασανιστήρια η κυρά Φροσύνη έμεινε πολλούς μήνες ακόμη εγκλωβισμένη στα κατεχόμενα. Κι όταν πέρασε στην ελεύθερη Κύπρο η σχέση της με τους 12 στρατιώτες ήταν σχέση μάνας και γιών.Ήταν η πρώτη που φιλούσε τα στέφανα τους όταν παντρεύονταν , ήταν αυτή που ενέκρινε τις μέλλουσες νύφες … Τα 12 ‘αγόρια της’ την φιλοξενούσαν εκ περιτροπής στα σπίτια τους για μερικές εβδομάδες ο καθένας και τανάπαλιν. Κι όταν απεβίωσε οι 12 στρατιώτες , τα ‘παιδιά της’ έστησαν το μνημείο προς τιμήν της μπροστά στο οδόφραγμα του Λήδρα Πάλας…
Ευφροσύνη Προεστού από τη Λάπηθο. Μία μεγάλη Ελληνίδα με απαράμμιλο θάρος , ψυχική δύναμη κι οξυδέρκεια που κατάφερε να σώσει 12 στρατιώτες. ΗΡΩΙΔΑ. Ηρωίδα, γιατί ήρωας είναι αυτός που την ώρα του κινδύνου, την ώρα του ΝΑΙ ή του ΟΧΙ κάνει υπέρβαση του εαυτού του και λέει το μεγάλο ΝΑΙ.
Η γυναίκα αυτή αρνιόταν πεισματικά να δώσει συνέντευξη για πολλά χρόνια κι όταν επιτέλους και μετά από πίεση δέχτηκε, η τελευταία φράση της ήταν:
<Εγώ ότι έκαμα, το έκαμα για να έχω ένα καλό απέναντι στον Θεό!>…
Η κυρά Φροσύνη, απεβίωσε στις 17 Απριλίου 1993 σε ηλικία 93 ετών και ετάφη στο Νέο Κοιμητήριο Λευκωσίας.
Τα Κυπριακά Ταχυδρομεία στις 6 Μαϊου, 2021 κυκλοφόρησαν την αναμνηστική σειρά «Η Κυρά της Λαπήθου Ευφροσύνη Προεστού». Η σειρά «Η Κυρά της Λαπήθου Ευφροσύνη Προεστού» αποτελείται από ένα γραμματόσημο αξίας €0,34 σε φύλλα των 8 γραμματοσήμων.Μαζί με την σειρά κυκλοφόρησε και Φάκελος Πρώτης Ημέρας Κυκλοφορίας, στην τιμή των €0,70 .(www.cypruspost.post). Παραγγγελίες από ενδιαφερόμενους συλλέκτες στο ηλεκτρονικό κατάστημα των Κ. Τ.
Ένα συγκλονιστικό βιβλίο που δεν πρέπει να χάσετε είναι αυτό του εκλεκτού Κύπριου συγγραφέα και δημοσιογράφου Γιάννη Νικολάου: ‘Η Κυρά της Λαπήθου’ , εκδόσεις Γιάννη Επιφανίου/Κύπρος. ( Σε όλα τα βιβλιοπωλεία της Κύπρου και ηλεκτρονικά).
Πηγές: lapithos.org.cy/polignosi.com/ philenews.com/ tourkikanea.gr/ Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια/Φιλελεύθερα,17/1/2021.
Φωτογραφίες: Η Κυρά της Λαπήθου/ ο γάμος του στρατιώτη Κούλη Κυριάκου ο ένας από τους 12 που έσωσε η κυρά της Λαπήθου. Δίπλα η ‘μάνα’ κυρά Φροσύνη./ Ένα άλλο της παιδί ο λοχίας Πανίκος Παραλιμνίτης (πρώτος από αριστερά) το 1974 με άλλους εθνοφρουρούς στο στρατόπεδο ‘Γρηγόρης Αυξεντίου./ Το μνημείο που έστησαν τα 12 παιδιά της στο Λήδρα Πάλας με φόντο απέναντι του τον μαρτυρικό κατεχόμενο Πενταδάκτυλο./Το σπίτι της Ευφροσύνης Προεστού στην κατεχόμενη Λάπηθο/το γραμματόσημο./το βιβλίο.
Για την diafaneia.eu
Τασσώ Γαΐλα.
Αρθρογράφος-Ερευνήτρια.
