Η γενιά του COVID, που αυτοπροσδιορίζεται και ετεροκαθορίζεται σχεδόν αποκλειστικά από τις ιντερνετικές δυναμικές
Ευστράτιος Παπάνης, Επίκουρος καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου
Μια από τις ζοφερότερες επιπτώσεις του εγκλεισμού και της επιβεβλημένης κοινωνικής απόστασης είναι η δραματική αύξηση της χρήσης του Διαδικτύου από παιδιά και εφήβους, όχι μόνο για λόγους τηλεκπαίδευσης, αλλά ως μια μορφή απόδρασης από την καθημερινότητα και διατήρησης επαφής με φίλους και συγγενείς.
Αν και τα εμπειρικά δεδομένα δεν έχουν ακόμα καταλήξει σε εμπεριστατωμένες έρευνες στην Ελλάδα, τα πρώτα διεθνή στοιχεία συνηγορούν στη διαπίστωση αυτή: Η προσωπική ταυτότητα των παιδιών και των εφήβων δομείται στα κοινωνικά δίκτυα (tik tok, Instagram, Facebook, Snapchat κλπ), η αυτοεκτίμηση μετριέται σε likes και followers, η κοινωνικοποίηση περνά από την υιοθέτηση της ιντερνετικής κουλτούρας, η αποδοχή συνεπάγεται την άκριτη αποδοχή της αισθητικής, της μουσικής, της φρασεολογίας και της εικόνας των media και ο ιδεατός εαυτός καταξιώνεται από την ομοιότητα του με τους διάσημους οικουμενικούς ή τοπικούς διαμορφωτές γνώμης, influencers και τα νεοφανή «απειλητικά ή ακατανόητα» σημεία της τεχνολογικής ισοπέδωσης.
Ακόμα και ο έρωτας πια εννυχεύει όχι σε μαλακές παρειές νεάνιδος, αλλά σε εφαρμογές όπως το tinder, το Facebook Dating και άλλα αποκυήματα των καιρών.
Η φιλία είναι πλέον υπερτοπική, θεματική, πρόσκαιρη και ευκαιριακή με τη μορφή συμμαχίας και πέραν από ηλικιακούς, ταξικούς, εθνικούς ή πολιτιστικούς περιορισμούς. Εξάλλου, ο νέος του σήμερα μοιάζει πολύ περισσότερο με εκείνον που μοιράζεται τη διαδικτυακή πρακτική, τις ιεροτελεστίες, τις ιδιολέκτους, τις εμπειρίες στο Ίντερνετ παρά σε εκείνον που μένει αμέτοχος και αμύητος. Σχολικές τάξεις συσπειρώνονται γύρω από παιχνίδια, ομάδες, ενδιαφέροντα, συνομιλούν με κώδικες, μοιράζονται αρχεία και ντοκουμέντα και μερικές φορές τις πιστωτικές κάρτες των γονιών τους.
Αν και οι ενήλικες επιχειρούν να προσαρμοστούν σε αυτή την ανελέητη, ρευστή και μετασχηματιζόμενη πραγματικότητα, η απόσταση ανάμεσα στους ίδιους και τα παιδιά τους λαμβάνει πλέον χαοτικές διαστάσεις και οι περισσότεροι είναι μη ενήμεροι για τις θρυλικές αλληλεπιδράσεις των νέων στα διαδικτυακά παιχνίδια, στο roblox, στο YouTube, και σε όλα τα ψηφιακά μέρη, στα οποία διαμορφώνονται τάσεις, καταλύονται θέσφατα, αναδεικνύονται ήρωες, καταρτίζονται πρότυπα, παγιώνονται στερεότυπα και αναδύονται κοινωνικές μεταβολές.
Θα μπορούσε να αντιτείνει κανείς ότι η χρήση του Διαδικτύου είναι το αντίβαρο στους περιορισμούς της ελεύθερης επικοινωνίας και η μοναδική διέξοδος για διάδραση και ταυτόχρονη τήρηση των μέτρων ασφαλείας.
Όμως είναι αφελές να μην επισημάνουμε ότι τα όρια πια έχουν ξεπεραστεί και ότι γονείς και εκπαιδευτικοί χάνουν κάθε έλεγχο εν ονόματι της πανδημίας.
Η εκτεταμένη χρήση του Διαδικτύου συσχετίζεται με μειωμένη ή προβληματική επικοινωνία με τους ενηλίκους, οι οποίοι θεωρούνται έξω-ομάδα άσχετη προς τα τεκταινόμενα, διαταραχές ύπνου, αισθητηριακά ζητήματα, άγχος, εριστικότητα, καταναγκαστικές σκέψεις, κατάθλιψη, κοινωνική φοβία, μειωμένη σχολική επίδοση, κατάχρηση ουσιών, αδυναμία προσοχής σε μη ιντερνετικά ερεθίσματα, υπερφόρτωση ανεπεξέργαστων πληροφοριών, αδυναμία αποχωρισμού του κινητού τηλεφώνου, αδυναμία δραστηριοποίησης εκτός Διαδικτύου, μοναξιά, έκθεση σε πολλαπλούς κινδύνους, απομόνωση, διαστρεβλωμένα σεξουαλικά υποδείγματα.
Τα περιοριστικά μέτρα έχουν επιπτώσεις που θα διαφανούν στο άμεσο μέλλον, και οι οποίες θα είναι, όσον αφορά την ψυχική υγεία, πολύ πιο τρομερές ακόμα και από τις βιολογικές συνέπειες του Covid.
Η ανάθεση της διαχείρισης της πανδημίας σε ομάδες με κυρίαρχο το ιατρικό μοντέλο σκέψης και ο αποκλεισμός από τη λήψη αποφάσεων των εκπαιδευτικών, των ψυχολόγων και των κοινωνικών επιστημόνων οδηγεί σε μονοδιάστατη αντιμετώπιση μιας κρίσης, σε βραχυπρόθεσμες λύσεις και ευκαιριακά αποτελέσματα.
Οι αλλαγές στην εκπαίδευση, στην εργασία, στα δικαιώματα του ανθρώπου, στις μορφές εξουσίας, στην ποιότητα ζωής και στην ικανοποίηση από την καθημερινότητα θα είναι καταλυτικές και σε αυτά πρέπει να προστεθεί η ψυχολογική ανάπτυξη και κοινωνικοποίηση των παιδιών και των εφήβων.
Το διαδίκτυο δεν είναι το παθητικό μέσον διά του οποίου συμβαίνουν διάφορα γεγονότα, αλλά ένας ζωντανός, διαφορετικός κόσμος με ιδιαίτερες δυναμικές και νόμους. Για να μην καταλήξουμε να θεωρούμε εξαρτημένους από την πραγματικότητα όσους ζουν έξω από αυτό, καλό είναι να δούμε με μεγαλύτερη σοβαρότητα τα διδάγματα από τους μήνες του αναγκαστικού εγκλεισμού.
