Γράφει η Τασσώ Γαΐλα
Στο μικρό μεσαιωνικό χωριό της Χίου στα Αυγώνυμα, χωριό φτωχικό και στη καρδιά σχεδόν του νησιού (16χ. από την πόλη της Χίου), ο ιερέας Γεώργιος Ξενάκης με την σύζυγό του Παρασκευή μεγαλώνουν με κόπους την πολυμελή οικογένειά τους. Ανάμεσα στα 11 παιδιά τους και ο μικρός Νικόλαος που μετά τις φοίτηση του στο δημοτικό του χωριού συνεχίζει τις σπουδές του στο Γυμνάσιο Αρρένων Χίου. Εξαίρετη θητεία στον Στρατό όπου και υπηρέτησε με τον βαθμό του υπολοχαγού, επιστρέφει στη γενέτειρα Χίο, παντρεύεται την κόρη του Γιάννη και της Ζαμπέλας Ξενάκη (συνωνυμία) και θα αποκτήσει μαζί της τρία παιδιά. Την Βούλα, το Γιώργο και την Ελένη. Λίγο μετά το γάμο του χειροτονείται διάκος και κατόπιν ιερέας.
Γερμανική κατοχή. Η Χίος σε κατάσταση εκτός ελέγχου, εφιαλτική. Τρομοκρατία και πείνα. Ο παπά Νικόλας όπως και πολλοί άλλοι Χιώτες –ανάμεσα τους και ο λαϊκός ποιητής Φώτης Αγγουλές-, είτε λόγω πολιτικών φρονημάτων, είτε λόγω πείνας φεύγουν για Μέση Ανατολή. Και θα είναι ο Αγγουλές και πολλοί άλλοι Χιώτες ανάμεσα στους δημιουργούς της ΑΣΟ (Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση) που τον Απρίλη του ’44 θα εξεγερθούν με τα δραματικά αποτελέσματα του κλεισίματος τους από τους Εγγλέζους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης Ελλήνων Στρατιωτικών-τα σύρματα-, και τα βασανιστήρια τους. Ο παπά Νικόλας φεύγει λοιπόν στη Μέση Ανατολή για να υπηρετήσει την πατρίδα με το βαθμό του υπολοχαγού. Τα πολιτικά του φρονήματα, η μύηση του στο αντιφασιστικό κίνημα θα τον οδηγήσουν μαζί με άλλους ομοϊδεάτες του στα περίφημα στρατόπεδα των Άγγλων όπου θα περάσει δύσκολες στιγμές. Κάποια στιγμή και με το απολυτήριο από το στρατόπεδο, επιστρέφει στη Χίο. Μητροπολίτης στο νησί ο γνωστός Εαμίτης ιεράρχης Ιωακείμ Στρουμπής (οργανώθηκε στο ΕΑΜ το 1943) που διορίζει τον παπά Νικόλα ιερέα στον Άγιο Νικόλαο Γρού (λίγο έξω από την πόλη της Χίου ).
Γκρίζα χρόνια, εμφύλιος, ίσως η εκκλησία θεωρούσε αμάρτημα την συμμετοχή των ιεραρχών της στην Αντίσταση, ίσως… γεγονός είναι πως κάποιοι θεωρητικοί της επίσημης εκκλησίας χαρακτήριζαν τον Μαρξισμό «εγκληματική ιδεολογία» και έδιναν μάχη για τον περιορισμό της δράσης της Αριστεράς μέχρι και τα τέλη της 10ετίας του ’50… Σαφώς εξαιρέσεις υπήρξαν και μάλιστα λαμπρές… Αμέσως-αμέσως στο κείμενό μας 2 Εαμίτες: ο Μητροπολίτης Ιωακείμ κι από τον κατώτερο κλήρο ο παπά Νικόλαος Ξενάκης…
(Ο αείμνηστος μητροπολίτης Ιωακείμ Στρουμπής, με μεγάλο κοινωνικό έργο στη Χίο, για τη συμμετοχή του στην Αντίσταση στο πλάι του Χιακού λαού και τη δράση του στο ΕΑΜ, το 1946 δικάζεται και η ποινή είναι έκπτωση από τον μητροπολιτικό θρόνο. Η μεγάλη αυτή μορφή του ιερατικού κλάδου και της Αντίστασης, θα αποσυρθεί στο χωριό του όπου και πεθαίνει πάμπτωχος και μέσα σε βαθιά θλίψη για τη στάση της εκκλησίας απέναντι του. Ο μητροπολίτης Ιωακείμ υπήρξε ένας από τους ιεράρχες που στάθηκαν δίπλα στον αγωνιζόμενο λαό, αποδεικνύοντας πως σε καθοριστικές στιγμές της Ιστορίας μας μεγάλη μερίδα του απλού κλήρου συμμερίστηκε τη μοίρα του λαού και δεν τον εγκατέλειψε).
Επιστροφή στη πόλη της Χίου, όπου μετά την εκπαραθύρωση του Ιωακείμ τη θέση του έχει καταλάβει από το 1946
ο μέγας κυνηγός …κομμουνιστών ιερέων μητροπολίτης Παντελεήμονας Φωστίνης. Οι οχλήσεις στον παπά Νικόλα για να υπογράψει την περίφημη δήλωση μετάνοιας πολλές. Κατόπιν αρχίζουν οι φοβέρες, τα πράγματα δυσκολεύουν πολύ για τον π. Νικόλα που καταφεύγει στα βουνά αρνούμενος να υποκύψει, όπως και αρκετοί άλλοι από τους «Μεσανατολίτες». Κυνηγητά, εξευτελισμοί, κι όπως σημειώνει η εφημερίδα ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ της Ν.Ε Χίου του Κ.Κ.Ε που εκδιδόταν εκείνη την εποχή, η κατάσταση ήταν πολύ δύσκολη και ο ένοπλος τελικά αγώνας στη Χίο ήταν σύντομος με συμπλοκές 4 μηνών από τον Δεκέμβρη του ’47 έως τον Μάρτη του ’48. Μάρτης, μήνας που…
Καρδιά του εμφύλιου, στην καρδιά της Χίου και στο σπίτι του φίλου του Τζίμη Λεμάνη όπου έχει βρεί καταφύγιο ο κυνηγημένος ιερέας, εκεί παίρνει ένας άλλος «φίλος» ένα γράμμα του π. Νικόλα για να το παραδώσει της παπαδιάς. Αυτός ο φίλος, προτιμά να το παραδώσει στην παρέα των διωκτών του παπά… προδοσία…
Να, πώς περιγράφει η δρ. Σεβαστή Χαβιάρα- Καραχάλιου που είδε παιδί τότε τη σύλληψη του αγωνιστή παπα-Ξενάκη:
«…Στη γειτονιά μας όμως έγινε και μια μάχη με αυτόματα και τουφεκιές για να πιάσουν τον παπά Ξενάκη που κρυβότανε στο σπίτι του Τζίμη. Ακόμα μέχρι σήμερα στο νοτινό τοίχο του σπιτιού φαίνονται τα σημάδια κι οι τρύπες απ΄ τις σφαίρες.
Εκείνο το πρωί όλοι μας ζήσαμε σκηνές πανικού κι αλλοφροσύνης καθώς ήταν ζωσμένη όλη η γειτονιά από πάνοπλους που ρίχνανε συνέχεια χωρίς σταμάτημα, τις μπαταριές τους…».
«… Η απορία όλων λύθηκε όταν είδαμε, όσοι παρακολουθούσαμε το γιουρούσι, τον παπα-Ξενάκη να προβάλει στο παράθυρο και να φωνάζει: «Σταματήστε μωρέ, έρχομαι». Συγχρόνως είδα ένα χωροφύλακα με βενζίνη που πήρε από τ’ αυτοκίνητο, να περιχύνει κάτι κλαδιά μπροστά στο σπίτι έτοιμος να βάλει φωτιά. Ο παπά Ξενάκης κρεμασμένος από το περβάζι του παραθύρου προσπαθεί να κατεβεί κι εκείνη την ώρα του γάζωσαν τα πόδια με ριπή αυτόματου. Βογκούσε ο παπάς πεσμένος στο χωράφι. Τρέξαν οι «ανθρώποι» και τον τραβούσαν απ’ τα ράσα, σέρνοντας τον ως το δημόσιο δρόμο για να τον φορτώσουν στο καμιόνι.
Ο παπάς απ’ το διπλό πόνο βογκούσε τόσο δυνατά που οι φωνές του δεν έμοιαζαν καν για ανθρώπινες. Η γιαγιά μου κάτω απ’ την κρυψώνα της έλεγε: «Σκληρίζει γουρούνι, άραγε τίνος να’ναι; Θα το χτυπήσανε με τις τουφεκιές τους». Σέρνοντας οι «ανθρώποι» τον παπά σαν γουρούνι, τον βγάλανε στο δημόσιο δρόμο και τον φορτώσανε στο καμιόνι, να τον πάνε στη Χώρα. Μαζί συνοδεία πήραν κι όλη την οικογένεια του Τζίμη. Μείνανε δύο χωροφύλακες στο γιοφυράκι κι ελέγχανε όσους περνούσανε από εκεί για αρκετή ώρα.
Ο παπάς και η συνοδεία του θα είχαν φτάσει στη Χώρα, όταν η παιδική μας συντροφιά περνούσε απ’ το γιοφυράκι για να πάει στο Γυμνάσιο στη Χώρα. Ο χωροφύλακας μας έψαξε τις μαθητικές τσάντες. Ίσως έψαχνε να βρεί τα όπλα του παπά-Ξενάκη.
1948: Εθνικός διχασμός, πίεση στον αντιστασιακό ιερέα Νικόλαο Ξενάκη από τον Μητροπολίτη Παντελεήμονα Φωστίνη για να αποκηρύξει τις ιδέες του. Η σθεναρή άρνησή του φέρει και τη σύλληψη του… Συλλαμβάνεται, λοιπόν, και μετά την επούλωση των τραυμάτων του φυλακίζεται και καταδικάζεται μαζί με άλλους Χιώτες αντιφασίστες δις εις θάνατον. Και, ως «Συμμορίτης» θα εκελεστεί στις 6 Σεπτεμβρίου 1948 στο Γουδί.
1948… 27-4-1948, περνάμε στην εφημερίδα ΠΡΟΟΔΟΣ της Χίου…
Με το πλοίο «Σοφία Τόγια» και υπό ισχυράν αστυνομική δύναμη οι κατηγορούμενοι εις ένοπλον κομμουνιστικήν ανταρσίαν εν νήσω μας μεταφέρονται εις Αθήνα, όπου πρόκειται να δικασθώσι υπό του εκεί εκτάκτου Στρατοδικείου.
ΟΙ 56 συλληφθέντες μετά από κάποιες στάσεις σε Γιούρα και Μακρόνησο καταλήγουν στις φυλακές Αβέρωφ.
Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι πρίν την εκτέλεση της απόφασης του Στρατοδικείου και τον Αύγουστο του ’48, τον παπά Νικόλα Ξενάκη τον περίμενε μία ακόμα ατίμωση από τους δήμιους του. Σαν παπάς δεν έπρεπε πρώτα να καθαιρεθεί και μετά να εκτελεστεί;
Έτσι μεταφέρεται από τους δήμιους του ξανά στο κελί των κρατουμένων όπου του αφαιρούν το ράσο. Όμως οι δήμιοι τον πιέζουν για να του αφαιρέσουν (κόψουν) και την γενειάδα του. Ο παπάς αρνείται και ακολουθεί το πλέον απάνθρωπο μέσο βίας. Τον κρατάνε δύο και ο τρίτος με το ψαλίδι επιδιώκει να του κόψει τα γένια. Ανθίσταται ο γεροδεμένος παπά- Νικόλας και ο δήμιος εξορμώντας του κόβει γένια με σάρκες μαζί. Το άλλο πρωί οδηγείται στο εκτελεστικό απόσπασμα. ( Σημείωση: Από το ημερολόγιο: Χιώτες Ιερωμένοι στην Εθνική Αντίσταση-1999)…
Απόσπασμα από το άρθρο του Δημήτρη Λαϊνά στην εφημερίδα Αλήθεια Χίου:
Διαβάζοντας το Χιοχρονολόγιο της Αλήθειας (14/8/2009) για την καταδίκη ΔΙΣ εις θάνατον του παπα Νικόλα- Ξενάκη θυμήθηκα τα παρακάτω:
Ο ΠΑΠΑ ΝΙΚΟΛΑΣ ήταν γείτονας μας στη Χίο-στα πέτρινα εκείνα χρόνια του εμφυλίου πολέμου στην οδό Καλαμπόκα.Έμενε με την παπαδιά και τα τρία σχεδόν <μωρόπαιδα> τους (δυο κοριτσάκια κι ένα αγοράκι), που ορφάνεψαν από το δράμα της εκτέλεσης του πατέρα τους… Εμείς μέναμε λίγο παρακάτω-απέναντι από το φαρμακείο της κυρίας Καλουτά- ενώ ο παπάς ζούσε σε ένα μικρό σπιτάκι παραπάνω.
Ανήκαμε σε διαφορετικούς ιδεολογικούς χώρους, αλλά ο παπάς όταν πέρναγε-αγέρωχος, λίγο <αγριωπός>, αλλά ευγενέστατος- μας χαιρέταγε με καλοσύνη και συμπάθεια, χωρίς να δείχνει Κανενα ίχνος πιθανής κακιότητος ή φανατισμού. Το αποκλείω <εκ βαθέων> γιατί τα μάτια του έδειχναν 100% και το περιεχόμενο της ψυχής του.
Δε θυμάμαι πολλές λεπτομέρειες για τα γεγονότα της σύλληψης, δίκης, καταδίκης και εκτέλεσης του, όμως θυμάμαι πολύ καλά τη βαθιά ψυχική αντίδραση της μάνας μου(που τον γνώριζε καλά), όταν ένα βαρύ απομεσήμερο του 1948 ένας περαστικός από το σπίτι μας κοντοστάθηκε στο παράθυρό μας(το σπίτι μας ήταν ισόγειο) και ψιθύρισε σαν να έλεγε μυστικό:<Τους εξετέλεσαν…> σήμερα.
Τότε η μάνα μου τον ρώτησε πανικόβλητη (σαν να άκουγε κεραυνό να πέφτει) <ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΑΠΑ;>. (Αυτήν τη φωνή δεν θα την ξεχάσω μέχρι να κλείσω τα μάτια μου…). Ήταν απορία ή διαμαρτυρία; Αλλά ας μη μείνω σε τέτοια θλιβερά πράγματα γιατί δεν θέλω να συγκινήσω τους δικούς του άλλο…
Από τα πρακτικά του εκτάκτου στρατοδικείου…
<Την πρωίαν 29 Ιουλίου 1948 επι της οδού Σανταρόζα αίθουσα πρωτοδικείου Αθηνών ήρχισεν η δίκη των Χιωτών στασιαστών ενώπιον του έκτατου στρατοδικείου, δια του υπ΄αρ. 560/48 εγκλητήριον του επιτρόπου του εκτάκτου στρατοδικείου Αθηνών παραπέμπονται οι…>…
Στις 13-08-1948 η απόφαση του στρατοδικείου είναι 12 εις θάνατο, 21 ισόβια και ο Φώτης Αγγουλές 12 χρόνια. Κατά την ώρα της απόφασης, σύμφωνα με μαρτυρία του Διαμαντή Γεωργούλη, ο Φώτης Αγγουλές απάγγειλε ποίημα για την Ελλάδα δηλώνοντας ότι δεν είναι προδότης. Η τοπική εφημερίδα ΠΡΟΟΔΟΣ 2-08-1948/16—08-1948 γράφει για τη δίκη-καταδίκη των κομμουνιστών.
«Στις 20-08-1948 στο συνήθη τόπο εκτελέσεων στο Γουδή, εκτελέσθηκαν οι Παντελής Γεωργούλης του Χρήστου, 32 ετών, γεωργός απ’ τη Συκιάδα, ο Κώστας Ζερβός του Μιχαήλ, 25 χρόνων, ναυτεργάτης απ’ τα Καρδάμυλα, ο Ιωάννης Τράτσης του Στεφάνου, 25 χρονών, υδραυλικός εκ Αγρελωπού Λαγκάδας, ο Ισίδωρος Πλλακωτάρης του Δημητρίου, 27 ετών, υποδηματεργάτης έγγαμος από το Κάμπο, ο Γεώργιος Τσουκαλάς του Χριστοφόρου, 26 χρονών, άνεργος από το Ριζάρι, ο Δημήτριος Ψιακής του Ιωάννη, 24 χρονών, μανάβης από το Σίφι Κοφινά, ο Μιχάλης Βατάκης του Πέτρου, 35 χρονών, φιλόλογος από το Θολοποταμίου, ο Κώστας Καραμαΐλης του Προδρόμου, 22 χρονών, ναυτεργάτης εκ Οινουσσών, ο Κωνσταντίνος Ξύδας του Αντωνίου, 52 χρονών, κηπουρός από το Κάμπο, ο Γεώργιος Κωστάλος, του Ζωρζή, 27 χρονών χτίστης από τη Χίο, ο Μάρκος Τζιώτης του Δημητρίου, 26 χρονών, επιπλοποιός από το Βροντάδο και ο Νικόλαος Ξενάκης του Γεωργίου, 32 χρονών, ιερέας, έγγαμος από τα Αυγώνυμα.
Τα δυο αδέλφια Παντελής και Διαμαντής Γεωργούλης και Ιωάννης και Δημήτρης Τράτσης διάλεξαν ποιοι θα εκτελεστούν και ποιοι θα ζήσουν.»
Ίσως τρεις λέξεις φτάνουν για να καθοριστεί το ανθρώπινο στον άνθρωπο… Και, επιστροφή στην ματωμένη Χίο λίγο μετά την εκτέλεση του αγωνιστή ιερέα παπα Νικόλα Ξενάκη, θυσία της ζωής του-σφραγίδα της αγάπης του στο Θεό της αγάπης, τον Χριστό, στη πατρίδα Ελλάδα, στην Πανανθρώπινη Ελευθερία…
Ο παπα Νικόλας –καθαιρεθείς γαρ- δεν άφησε σύνταξη στη πρεσβυτέρα του Δέσποινα και στα τρία παιδιά του. Την πάμπτωχη οικογένεια ήρθε να βοηθήσει … ο Θεός που τόσο πιστά υπηρετούσε ο παπα Νικόλας, όταν δύο άξιοι Χιώτες κληρικοί ο παπα Μιχάλης Τέττερης και ο παπα Γιώργης Κατολέων, εισηγήθηκαν στους ιερείς της Χίου να αφήνουν τρείς δραχμές έκαστος από τον μισθό τους , στον Αντώνη Καμενάκη κι εκείνος με τη σειρά του τα έδινε στη μικρή Βούλα-το πρωτότοκο κορίτσι του παπα Νικόλα- που περνούσε λίγο μετά τις δεκαπέντε κάθε μήνα που γινόταν η πληρωμή των κληρικών.
Μίσος του εμφύλιου, Εθνικός διχασμός…
Λόγια παπά Νικόλα Ξενάκη…
· Εγώ πεθαίνω ήρωας, λειτουργός του Υψίστου Θεού… Μόλις άκουσε τη θανατική του καταδίκη.
· Εγώ δίνω το αίμα μου, δεν παίρνω αίμα… αρνούμενος τη Θεία κοινωνία πριν τη εκτέλεση.
· Δώστε αυτό το γράμμα στην γυναίκα μου και τον αδελφό μου… η τελευταία επιθυμία του.
Τα οστά του π. Νικολάου Ξενάκη μεταφέρθηκαν μετά πάροδο αρκετών ετών στην πατρίδα του τη Χίο.
Πηγές: Δημήτρη Λαϊνά: Ο ΠΑΠΑ ΝΙΚΟΛΑΣ ΞΕΝΑΚΗΣ-Πως είδε το τέλος του ο Κορίνθου Παντελεήμων-εφημερίδα: Αλήθεια Χίου/7-10-2009.
«Ο Μητροπολίτης Χίου Ιωακείμ Στρουμπής. Η κοινωνική του δράση στη Χίο και η δίωξη του. Εκδόσεις Άλφα Πι- Ανδρέας Μιχαηλίδης.
«Λολώδεντρα» και «Γιατροπορέματα των ομματιών και άλλα κείμενα»/ έκδοση: Ιατρικής Εταιρείας Χίου/ Συγγραφέας:Δρ. Σεβαστή Χαβιάρα- Καραχάλιου.
Εφημερίδες εποχής.
Αρχείο κ. Νικολάου Γαλίτη εγγονού παπά Νικόλα Ξενάκη και προφορική μαρτυρία συγγενή του π. Ν. Ξ. από Χίο.
πηγή atexnos.gr.
Τασσώ Γαΐλα
Αρθρογράφος
