Επιεικώς κάτω απο τη βάση βρίσκεται η εφαρμογή του νόμου για τα πλαστικά στην Ελλάδα, 21 μήνες μετά την ψήφισή του. Σύμφωνα με το WWF Hellas, που έδωσε στη δημοσιότητα την πρώτη έκθεση αξιολόγησης, απέχουμε πολύ από το να χαρακτηριστεί ικανοποιητική η κατάσταση. Τα περισσότερα μέτρα είτε εφαρμόζονται ελλιπώς, είτε μετατίθενται χρονικά, ή εφαρμόζονται με λανθασμένο τρόπο, ενώ κάποιες προβλέψεις καταργήθηκαν μόλις λίγους μήνες μετά τη θέσπισή τους.
Ουσιαστικά λοιπόν ο νόμος παραμένει στα χαρτιά την ώρα μάλιστα που, σύμφωνα με εκτιμήσεις, μόνο στις ελληνικές θάλασσες καταλήγουν ετησίως 11.500 τόνοι πλαστικών.
Ο ΝΟΜΟΣ
Με την κατανάλωση των πλαστικών μιας χρήσης να αυξάνεται όλο και περισσότερο, η ΕΕ εξέδωσε το 2019 οδηγία για τη μείωση των επιπτώσεων από την πλαστική ρύπανση. Με νόμο που εκδόθηκε τον Οκτώβριο του 2020 (4736/2020), η Ελλάδα έγινε μια από τις πρώτες χώρες της ΕΕ που ενσωμάτωσε στο εθνικό δίκαιο την εν λόγω οδηγία. Ο νόμος, έχοντας ως βασικό στόχο τη σταδιακή μείωση της πλαστικής ρύπανσης, προβλέπει μια σειρά από ρυθμίσεις για την κατάργηση ορισμένων προβληματικών πλαστικών μιας χρήσης, τον περιορισμό σειράς άλλων πλαστικών προϊόντων και την ορθολογική διαχείριση των πλαστικών απορριμμάτων που προκύπτουν.
Όπως, όπως αναφέρεται στο εισαγωγικό σημείωμα της έκθεσης, η πολιτική της κυβέρνησης για τα πλαστικά μιας χρήσης μπορεί να συνοψιστεί στη φράση “δεσμεύσεις χωρίς εφαρμογή”.
ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΜΕ ΤΑ ΠΛΑΣΤΙΚΑ ΚΑΛΑΜΑΚΙΑ
Πολλοί θεωρούν τα χάρτινα καλαμάκια ενοχλητικά και αναπολούν τα πλαστικά, ζητώντας την επιστροφή τους. Αν όμως αναρωτηθεί κανείς πόση ρύπανση δημιουργείται απο τη χρήση τους και τι επιπτώσεις έχει στο περιβάλλον, μάλλον θα ξανασκεφτεί την “ενόχληση”, θα πάψει να αναζητά πλαστικά καλαμάκια και θα καταφύγει σε άλλες λύσεις λιγότερο ενοχλητικές, όπως τα μεταλλικά.
Αν και οι περισσότερες επιχειρήσεις έχουν συμμορφωθεί με το νόμο για την απαγόρευση των πλαστικών καλαμακίων, αυτά εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται σε μεγάλο βαθμό, σύμφωνα με το WWF Hellas.
Βάσει του νόμου και ως απαίτηση της ευρωπαϊκής οδηγίας για τα πλαστικά μιας χρήσης, από 3.7.2021 έπρεπε να σταματήσει η διάθεση στην αγορά 9 προβληματικών πλαστικών μιας χρήσης, μεταξύ αυτών και τα καλαμάκια. Ο νόμος έδινε τη δυνατότητα να συνεχίσει η χρήση αυτών των ειδών μέχρι την εξάντληση των αποθεμάτων τους, αλλά όχι πέρα από 10 μήνες από την έναρξη εφαρμογής της πρόβλεψης, δηλαδή όχι πέρα από τις 3.5.2022, όπως αναφέρεται στην έκθεση.
“Σε γενικές γραμμές το μέτρο εφαρμόζεται και ήδη έχουν πάψει να διατίθενται από τα περισσότερα σημεία λιανικής πώλησης και από το σύνολο των αλυσίδων σούπερ μάρκετ. Όμως, όπως πιθανότατα παρατήρησαν οι πολίτες στα μέρη που επέλεξαν να κάνουν διακοπές, τα πλαστικά καλαμάκια εξακολουθούν να διακινούνται και να χρησιμοποιούνται σε μεγάλες ποσότητες σε καφέ, μπαρ και εστιατόρια, παρά την απαγόρευση (…) Λόγω έλλειψης ελέγχων, έχει δημιουργηθεί ένα «παρακύκλωμα» που διαθέτει πλαστικά καλαμάκια σε όλη την Ελλάδα. Άλλες επιχειρήσεις καθώς και διαδικτυακά καταστήματα εκμεταλλεύονται την ελλιπή γνώση πολλών επιχειρήσεων εστίασης και διακινούν πλαστικά «βιοδιασπώμενα» καλαμάκια ως εναλλακτική, παρότι και αυτά δεν εξαιρούνται από την απαγόρευση χρήσης” τονίζει χαρακτηριστικά η έκθεση.
“Αν κάποιος λέει ‘ελα μωρε τωρα με ένα πλαστικό καλαμάκι, εγώ θα σώσω το περιβάλλον;’ τότε θα πρέπει να τον βοηθήσουμε να αναθεωρήσει αυτή την άποψη. Γιατι δεν μιλάμε για ένα καλαμακι μόνο. Μιλάμε για δισεκατομμύρια καλαμάκια, που χρησιμοποιούν εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο” λέει ο Αχιλλέας Πληθάρας, υπεύθυνος προγραμμάτων μείωσης αποτυπώματος του WWF Ελλάς.
“Τα καλαμάκια δεν ανακυκλώνονται και είναι ένα απο τα είδη που κυρίως εντοπίζονται στις θάλασσες και τις παραλίες και γίνονται αιτία για την πρόκληση βλαβών στην βιοποικιλότητα” τονίζει και προσθέτει:
“Αν και δεν θα έπρεπε να βρίσκονται στην ελληνική αγορά από τον Μάιο του 2022, υπάρχουν κάποιες βιομηχανίες εδώ στην Ελλάδα που παράγουν πλαστικά καλαμάκια παράνομα αλλα και εισαγωγές που γίνονται απο άλλες χώρες, επίσης παράνομα. Το θέμα είναι να σταματήσει το φαινόμενο κι αυτό θα γίνει μόνο με ελέγχους”.
Η ΕΙΣΦΟΡΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΑΠΟΔΙΔΕΤΑΙ ΣΤΟ ΚΡΑΤΟΣ
Ο νόμος προβλέπει οτι από 1/1/2022 όταν πάει κάποιος να αγοράσει έναν καφέ σε πλαστικό ή πάρει ένα προϊόν σε πλαστική συσκευασία θα πρέπει να δίνει 5 λεπτά για το δοχείο και 5 λεπτά για το καπάκι, άρα συνολικά 10 λεπτά.
Όμως, όπως σημειώνει ο κ. Πληθάρας, “μετά απο έρευνα αγοράς, παρατηρήσαμε οτι σε πολλά καταστήματα η εισφορά αυτή, τα 10 λεπτά, έχει ενσωματωθεί στην τιμή του καφέ, άρα δεν αποδίδεται στο κράτος. Δηλαδή αν και ο καταναλωτής χρεώνεται τα 10 λεπτά, αυτά δεν καταλήγουν στην Πολιτεία και μπαίνουν στο ταμείο κάθε καταστήματος. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, από τότε που ξεκίνησε αυτό το μέτρο έχουν συγκεντρωθεί από την εισφορά περίπου 4 εκατομμύρια ευρώ, όμως αυτά που δεν έχουν αποδοθεί είναι πολλαπλάσια“.
Ένα άλλο μέτρο που προβλέπει ο νόμος και δεν εχει εφαρμοστεί ειναι οτι όλα τα καταστήματα θα έπρεπε να έχουν επαναχρησιμοποιούμενα μπουκάλια σε εμφανές σημείο και να ενημερώνουν τους καταναλωτές για τη δυνατότητα προμήθειας. “Στην πράξη όμως, τα καταστήματα στη συντριπτική τους πλειονότητα δεν ενημερώνουν τους πολίτες για τη δυνατότητα αγοράς, ούτε ενημερώνουν οτι οι καταναλωτές οτι θα έχουν έκπτωση αν αγοράσουν το προϊόν σε δικό τους σκεύος” αναφέρει ο κ. Πληθάρας.
ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΓΓΥΟΔΟΣΙΑΣ
Σύμφωνα με τις προβλέψεις του νόμου, από τις 5/1/2023 -δηλαδή σε λιγότερο από 5 μήνες από σήμερα- ο καταναλωτής κατά την αγορά ενός προϊόντος σε πλαστικό μπουκάλι θα καταβάλλει ένα έξτρα τίμημα, το οποίο θα λαμβάνει πίσω όταν επιστρέφει το άδειο μπουκάλι σε σημεία επιστροφής.
Οπως αναφέρει η έκθεση, η διεθνής εμπειρία δείχνει πως αυτό το σύστημα είναι το πλέον κατάλληλο για να καταφέρει η χώρα να συλλέγει και να οδηγεί στην ανακύκλωση σχεδόν το σύνολο των 2-2,5 δισεκατομμυρίων πλαστικών μπουκαλιών που καταναλώνονται στην Ελλάδα σε ετήσια βάση.
Όμως, στην πράξη παρατηρούνται δυσοίωνες εξελίξεις γύρω από την εφαρμογή του. Αν και ο νόμος 4736/2020 προέβλεπε την ύπαρξη ενός ενιαίου πανελλαδικού συστήματος, άλλος νόμος τον Ιούλιο του 2021 (4819/2021) κατήργησε την πρόβλεψη αυτή και άναψε το πράσινο φως για δημιουργία πολλών συστημάτων επιστροφής εγγύησης. Σύμφωνα με το WWF, είναι πολύ πιθανό να παρατηρηθούν παλινωδίες και φαινόμενα αθέμιτου ανταγωνισμού μεταξύ των συστημάτων.
Επιπρόσθετα, ενώ ο νόμος του 2020 όριζε την 5η Ιανουαρίου 2023 ως ημερομηνία έναρξης λειτουργίας του συστήματος επιστροφής εγγύησης, με πρόσφατο νόμο που εκδόθηκε πριν λίγες μέρες (4964/2022), η έναρξη λειτουργίας μετατίθεται για τις 3 Ιουλίου 2023.
Παράλληλα, ο νόμος του 2020 προέβλεπε πως έως τις 3/7/2021 θα έπρεπε να είχε εκδοθεί κοινή υπουργική απόφαση σχετικά με το πεδίο και πλαίσιο εφαρμογής του συστήματος επιστροφής εγγύησης, όμως τελικά η απόφαση εκδόθηκε με ένα χρόνο καθυστέρηση (στις 21/7/2022).
Ο οργανισμός τονίζει επισης πως “η υπουργική απόφαση ορίζει με σχεδόν αυθαίρετο τρόπο ένα εγγυοδοτικό αντίτιμο της τάξης των 0,10-0,15€ για κάθε φιάλη, τιμή πολύ χαμηλή σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες που έχουν εμπειρία στην εφαρμογή συστήματος εγγυοδοσίας (πχ. Γερμανία και Ολλανδία 0,25€)”.
“Το να έχεις χαμηλό αντίτιμο δείχνει πως δεν δημιουργείς τα κίνητρα έτσι ώστε ο πολίτης να συμμετέχει σε αυτό το σύστημα. Όσο μεγαλύτερο ειναι το αντίτιμο, τόσο πιο πολύ συμμετέχει ο κόσμος και τόσο μεγάλα νούμερα ανακύκλωσης πλαστικού μπουκαλιού πετυχαίνεις” τονίζει ο κ. Πληθάρας .
ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΒΡΥΣΕΣ
Σύμφωνα με διάταξη του νόμου, οι δήμοι υποχρεούνται από 1/7/2021 να διαθέτουν κοινόχρηστες βρύσες προς δωρεάν διάθεση πόσιμου νερού σε δημοτικές αθλητικές εγκαταστάσεις και σε δημοτικές παιδικές χαρές. Ωστόσο, όπως τονίζει o ο κ. Πληθάρας “έχει περάσει πάνω απο χρόνος και δεν έχει γίνει τίποτα”.
Στόχος του μέτρου ειναι ο καταναλωτής να γεμίζει το μπουκάλι του και να μην αγοράζει καινούργιο, κάτι που γίνεται σε άλλες χώρες όπως Βρετανία, Ολλανδία, Γερμανία και Δανία. Στην Ελλάδα οι δημόσιες βρύσες εξακολουθούν να αποτελούν είδος προς εξαφάνιση σχεδόν στο σύνολο των μεγάλων αστικών κέντρων.
