Η κίτρινη Αζαλέα (Rhododendron Luteum Sweet) ή κίτρινο ροδόδενδρο είναι ένα σπάνιο είδος ανθοφόρου φυλλοβόλου, όρθιου θάμνου, ύψους έως 4 μ., με παραφυάδες, με άνθη πενταμερή κίτρινα και µε γλυκιά µυρωδιά που εξαπλώνεται σε περιοχές της βόρειας και δυτικής Τουρκίας, στην Αρµενία, το Αζερµπαϊτζάν, τη Γεωργία και κάποιες χώρες της Ευρώπης (Αυστρία, Σλοβενία, Πολωνία, Λευκορωσία, Ρωσία, Ουκρανία). Στην Ελλάδα απαντά µόνο σε µια µικρή περιοχή της δυτικής Λέσβου, στο δάσος των Παρακοίλων ως την Ανεµώτια, γνωστό µε την τοπική ονοµασία αγούιδουρας. Εκεί φύεται σε υγρές θέσεις, όπως όχθες ρεµάτων, µέσα σε δάση τραχείας, χαλέπιου ή µαύρης πεύκης, επάνω σε ηφαιστειακά πετρώµατα και υψόµετρο από 60 έως 760 µ. Ανθίζει κυρίως τους µήνες Απρίλιο και Μάιο.
Η κίτρινη αζαλέα περιλαμβάνεται στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων & Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας (2009) με τον χαρακτηρισμό Τρωτό (VU).
Η κίτρινη αζαλέα ανήκει στην πολύ μεγάλη οικογένεια των Ερεικοειδών κι είναι στενή συγγενής του ροδόδενδρου με τα πολύ όμορφα φύλλα και τα εξίσου όμορφα πολύχρωμα άνθη.
Μοναδική λοιπόν, στην Ελλάδα και στην Λέσβο η πανέμορφη κίτρινη αζαλέα (Rododendron luteum) στα ηφαιστειακά πετρώματα της δυτικής χερσονήσου του νησιού των Αιόλων, στην Αιολική γη.
Ζεί εκεί από την αρχαιότητα και την χρησιμοποιούσαν στην ιατρική για θεραπευτικούς λόγους όπως αναφέρει ο Διοσκουρίδης. Θεραπευτική αλλά συνάμα και τοξική, πόσο τοξική; Τόσο όσο δύο ή τρία κουταλάκια του γλυκού μέλι αζαλέας να προκαλέσουν αν όχι τον θάνατο σοβαρές παρενέργειες στον ασθενή. Αυτός κι ο λόγος που αν και τον 18 αιώνα το ισχυρό δηλητήριο της αζαλέας χρησιμοποιήθηκε στην Γερμανία για την παρασκευή φαρμάκων όπως για παράδειγμα κατά της πίεσης διακόπηκε η χρήση του λόγω της επικινδυνότητας του στην υγεία των ασθενών.
ΙΣΤΟΡΙΑ.
Ο στρατηγός Ξενοφών, η Κάθοδος των Μυρίων και η αζαλέα…
Είναι λοιπόν, γνωστό το φυτό από την αρχαιότητα εξαιτίας της τοξικότητας του. Παρά το γλυκό άρωµα των λουλουδιών, όλα τα µέρη του φυτού καθώς και το µέλι που παράγεται από αυτό είναι τοξικά και η κατανάλωσή του µπορεί να οδηγήσει ακόµα και στο θάνατο! Ιστορικές αναφορές δηλητηρίασης από ροδόδενδρο, υπάρχουν από τον 4ο π.Χ. αιώνα στην “Κύρου Ανάβασις” του Ξενοφώντα όπου και γίνετε η πρώτη αναφορά για σοβαρές δηλητηριάσεις από το μέλι του ροδόδενδρου.
401 π.Χ., κι ο στρατός των 10.000 Σπαρτιατών που πολέμησε στο πλευρό του υποψήφιου βασιλιά των Περσών του Κύρου μετά την ήττα του Κύρου και για να αποφύγει τις διώξεις του Αρταξέρξη αδελφού του Κύρου και νόμιμου βασιλιά αρχίζει την επιστροφή στην Ελλάδα , τη Κάθοδο των Μυρίων όπως την ονόμασε ο αρχηγός της στρατηγός και ιστορικός Ξενοφών. Μεγάλες οι απώλειες του στρατεύματος από το πέρασμα τους από εχθρικές χώρες στην πορεία της επιστροφής και κάποια στιγμή φτάνουν σε ένα χωριό που οι κάτοικοι προσέφεραν στους Σπαρτιάτες στρατιώτες να φάνε κυρήθρες μελιού. Και τι μέλι!!! Μετά από λίγο άλλοι έχαναν τις αισθήσεις τους, άλλοι είχαν σοβαρές ζαλάδες ή κοιλιακά, κάποιοι συμπεριφέρονταν σαν μεθυσμένοι… η κατάσταση αυτή ομαλοποιήθηκε την επομένη κι οι ταλαίπωροι οδοιπόροι συνέχισαν το ταξίδι τους στην Ανατολή με στόχο να βρούν πέρασμα επιστροφής στην Ελλάδα…
Αργότερα και το 67 π.Χ ο στρατός του Ποµπηΐου του Μέγα κατά τη διάρκεια του τρίτου Μιθριδατικού πολέµου στην ίδια περίπου περιοχή του Πόντου, θα βιώσει με το τρελό μέλι της αζαλέας ότι κι οι μύριοι του Ξενοφώντα…
Τρελό μέλι, μαινόμενον για τους αρχαίους Έλληνες και παλαλόν ή ζαντόν μέλι στην ποντιακή διάλεκτο το μέλι της πανέμορφης κίτρινης αζαλέας που στην αρχαιότητα αφθονούσε στην Λέσβο. Στη σύγχρονη εποχή η μοναδική στην χώρα μας παρουσία του φυτού στην Λέσβο έγινε γνωστή τον 19 αιώνα από τον Candargy και τότε υπήρχε σε ακόμη μια περιοχή του νησιού. Η ανάπτυξη όμως της κτηνοτροφίας έκανε γνωστή την επικινδυνότητα του φυτού στα ζώα με αποτέλεσμα να το καταστρέψουν οι κτηνοτρόφοι και η σημερινή εξάπλωση του φυτού να περιορίζεται σε μία μόνο περιοχή και σε λίγα άτομα γι ‘αυτό κι η ένταξη του στην κατηγορία ‘Τρωτό’. Προστατεύεται από το ΠΔ 67/81 και περιλαμβάνεται στο παράρτημα ΙΙ της οδηγίας 92/43 και στον παγκόσμιο κατάλογο ειδών που χρήζουν προστασίας από τον ΟΗΕ.
Βασικές πηγές: plant-hunters.blogspot.com/2014/04, h lesbos mas.
Αναδημοσίευση από kalithea Press.gr
Τασσώ Γαΐλα.
Αρθρογράφος-Ερευνήτρια.
