Η 25η Μαρτίου αποτελεί διπλή γιορτή για την Ελλάδα. Από τη μία, η θρησκευτική εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, όταν ο Αρχάγγελος Γαβριήλ έφερε το χαρμόσυνο μήνυμα στη Μαρία. Από την άλλη, η εθνική επέτειος της Επανάστασης του 1821, η οποία σηματοδότησε τον αγώνα των Ελλήνων για την ελευθερία. Αυτές οι δύο πτυχές της ημέρας είναι άρρηκτα συνδεδεμένες, καθώς η Ορθοδοξία ήταν πάντα θεμέλιο της ελληνικής ταυτότητας και βασικός πυλώνας του αγώνα.
Η Παναγία κατέχει ιδιαίτερη θέση στην ελληνική συνείδηση, αποτελώντας σύμβολο μητρικής στοργής, προστασίας και πίστης. Η μορφή της έχει εμπνεύσει αμέτρητα έργα τέχνης ανά τους αιώνες, από την Αναγέννηση μέχρι σήμερα. Πίνακες όπως η “Παναγία με το αδράχτι” του Λεονάρντο ντα Βίντσι και η “Παναγία των Βράχων” αποτελούν εμβληματικές αποτυπώσεις της σεβαστής μορφής της. Στην ελληνική παράδοση, η εικόνα της Παναγίας είναι ιερή και βαθιά ριζωμένη στον λαϊκό πολιτισμό, με θαυματουργές εικόνες και προσκυνήματα σε κάθε γωνιά της χώρας.
Ωστόσο, στη σύγχρονη εποχή, η τέχνη πολλές φορές χρησιμοποιείται ως εργαλείο πρόκλησης. Το ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: Υπάρχουν όρια στην ελευθερία της τέχνης; Και αν ναι, αυτά τα όρια πρέπει να οριοθετούνται από τον σεβασμό στην πίστη και τις παραδόσεις ενός λαού;
Όταν η τέχνη γίνεται προσβολή
Κατά καιρούς, διάφορα εκθέματα έχουν προκαλέσει αντιδράσεις, λόγω του προκλητικού χαρακτήρα τους απέναντι στη θρησκευτική πίστη. Πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η έκθεση “Η Σαγήνη του Αλλόκοτου” στην Εθνική Πινακοθήκη, όπου έργα που θεωρήθηκαν προσβλητικά προς την Ορθοδοξία προκάλεσαν την οργή πολιτών και πολιτικών. Αντίστοιχα, σε διεθνές επίπεδο, έχουν υπάρξει περιπτώσεις όπου σύγχρονοι καλλιτέχνες παρουσίασαν θρησκευτικές μορφές με τρόπο βλάσφημο ή χλευαστικό, θεωρώντας ότι έτσι ασκούν κοινωνική κριτική.
Αλλά ποιον σκοπό εξυπηρετεί η εσκεμμένη προσβολή; Αντί να ανοίγει διάλογο, διχάζει. Αντί να προκαλεί σκέψη, δημιουργεί οργή. Η τέχνη έχει αξία όταν εμπνέει, όχι όταν περιφρονεί τις βαθύτερες πεποιθήσεις εκατομμυρίων ανθρώπων. Και στην περίπτωση της Ελλάδας, όπου η πίστη και η εθνική ταυτότητα είναι άρρηκτα δεμένες, τέτοιες προκλήσεις αγγίζουν όχι μόνο το θρησκευτικό συναίσθημα, αλλά και την ιστορική συνείδηση.
Ευτυχώς, ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου δεν θα βεβηλωθεί
Αν μπορούμε να πούμε κάτι με βεβαιότητα, είναι ότι την 25η Μαρτίου, στην επέτειο του Ευαγγελισμού, το Εθνικό Μουσείο δεν θα έχει αναρτημένους πίνακες που παρουσιάζουν την Παναγία ως δαίμονα. Γιατί, όσο κι αν κάποιοι επιχειρούν να δοκιμάσουν τα όρια της τέχνης, ο σεβασμός στην πίστη ενός λαού δεν είναι διαπραγματεύσιμος. Η τέχνη έχει δικαίωμα στην ελευθερία, αλλά όχι στην ασέβεια. Και η Παναγία, που υπήρξε για αιώνες καταφύγιο ψυχής και σύμβολο ελπίδας, δεν μπορεί να γίνει αντικείμενο καπηλείας στο όνομα μιας τάχα προοδευτικής έκφρασης.
Ο πολιτισμός μας, οφείλει να προστατεύει τις αξίες που τον διαμόρφωσαν. Και σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, η πίστη είναι ένα από τα πιο ιερά του θεμέλια.
Του Παντελή Κυδώνη
