Γράφει ο Στέλιος Κανάκης.
Αν βρεθείτε σε μια γιορτή των ημερών, θα σας συνιστούσα να μην προτείνετε σε κάποια να χορέψετε… πόλκα. Ή αν είστε κάποια, μάλλον, μάταια θα περιμένετε να σας το ζητήσουν.
Ποια είναι η μουσική για τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά; Κι ακόμη χειρότερα, υπάρχει μουσική που δεν είναι γι’ αυτές τις γιορτές, αλλά για κάποιες άλλες;
«Η άγια νύχτα» θα πει κάποιος. «Το “Έλατο”!». «Το “Jingle Bells”» θα πεταχτεί η… ψαγμένη. «Το “We Wish You a Merry Christmas”» θα ξεθαρρέψει ένας τρίτος. Κι άλλα: Το “Let it Snow! Let It Snow! Let It Snow”! Σας το συνιστώ να το ακούσετε με τον Ντιν Μάρτιν. Όπως το “Jingle Bells” με τον Φρανκ Σινάτρα.
Είναι και άλλα περισσότερα και πολλά παιδικά, αλλά δεν βλάπτουν κι εμάς: «Τρίγωνα κάλαντα» με την παιδική χορωδία του Δ. Τυπάλδου, «Ο Μικρός Τυμπανιστής», «Ρούντολφ το ελαφάκι», «Χιόνια στο Καμπαναριό» και πολλά ακόμη που θα τα βρείτε στο Google αν «χτυπήσετε «Χριστουγεννιάτικα τραγούδια».
Μέχρι και η… Βανδή έχει τραγουδήσει χριστουγεννιάτικα τραγούδια, αλλά δεν την συνιστώ γιατί σας έχω ικανούς ν’ αρχίσετε να σπάτε πιάτα και να πετάτε… χαρτοπετσέτες.
Πέρα όμως από αυτά είναι και η Έντεχνη Ευρωπαϊκή Μουσική. Αυτό που εμείς λέμε Κλασική μουσική. Και μια και μπήκαμε σ’ αυτήν, ας ξεκινήσουμε με το «Ο Πέτρος κι ο Λύκος» του Σεργκέι Προκόφιεφ που με τα χρόνια έχει… πολιτογραφηθεί χριστουγεννιάτικο. Την έκδοση με αφηγητή τον Δημήτρη Χορν. Ακούγεται από όλη την οικογένεια και κατά μόνας. Φυσικά, το «Ορατόριο των Χριστουγέννων» του Γ. Σ. Μπαχ, ο «Μεσσίας» του Χαίντελ, το ορατόριο «Η Παιδική Ηλικία του Χριστού» του Μπερλιόζ και άλλα.
Αυτή την εποχή, όμως, η Ευρώπη «ενωμένη», διαχωρισμένη και οι πρώην… ανατολικές χώρες (για να μην αναφέρουν τον σοσιαλισμό καταφέρνουν να σκουντουφλούν στο παράλογο), αυτές τις μέρες βρίσκεται στον ρυθμό του βαλς, της πόλκας και της μαζούρκας. Θα μου πείτε, «ρε κακομοίρη, είχες και στο χωριό σου πόλκες και μαζούρκες;» Όχι, αλλά είχανε σε άλλα χωριά. Πρόκειται για ρυθμούς στηριγμένους σε λαϊκούς χορούς της Ευρώπης όπου γράφτηκαν αριστουργήματα.
Στο δικό μου «χωριό» – νησί ακριβέστερα (Άνδρο) έχουμε τον συρτό και τον μπάλο. Που δεν υπολείπονται σε τίποτα. Και φυσικά, χορεύονται και τα χριστούγεννα. Έχουμε βέβαια και Εμπειρίκο (για διαβάστε λίγο και θα δείτε) και άλλους εφοπλιστές που δεν έγιναν Εμπειρίκοι κι έτσι παραμείναμε μούτσοι οι υπόλοιποι. Αλλά, αν μέναμε στο τι έχει ο καθένας στο νησί ή στο χωριό του και δεν μαθαίναμε τι έχουν κι οι απέναντι, δεν θα ‘χαμε κάνει προκοπή. Όση και όσοι κάναμε, τέλος πάντων.
Για την ιστορία, η πόλκα είναι ένας εύθυμος ζωντανός χορός από την Τσεχία, που διαδόθηκε ιδιαίτερα κατά τον 19ο αιώνα, μετά το 1830. Είναι συνηθισμένος στη Σουηδία, Λιθουανία, Τσεχία, Πολωνία, Γερμανία, Ουγγαρία, Αυστρία, Ρωσία, Σλοβενία και Σλοβακία.
Η μαζούρκα είναι πολωνικός χορός που εμφανίστηκε στις αρχές του 16ου αιώνα και προσφέρεται για μια μεγάλη ποικιλία από φιγούρες. Με την πάροδο του χρόνου και ιδιαίτερα κατά την ρομαντική περίοδο, διαδόθηκε σχεδόν παντού, τον 17o αιώνα έκανε την εμφάνισή της στη Ρωσία και στην Ουγγαρία, τον 18o αιώνα στη Γερμανία και τον 19o αιώνα στη Γαλλία και στην Αγγλία.
Το βαλς προέρχεται από την γερμανική λέξη walzen που σημαίνει γυρίζω. Αρχικά το χόρευαν οι αγρότες στην ύπαιθρο. μέχρι που το… βούτηξαν οι αριστοκράτες. Χαρακτηρίστηκε, όμως, πονηρός χορός, επειδή πιάνονταν κι ακόμη χειρότερα ο άντρας περνούσε το χέρι του από τη μέση της γυναίκας και πολλοί έπαιρναν όρκο πως την έσφιγγε κιόλας. «Το βαλς είναι η απόδειξη της αδυναμίας του σώματος και του μυαλού της γενιάς μας» έγραφαν τα έντυπα της εποχής. Ως αποτέλεσμα, απαγορεύτηκε σε αρκετές περιοχές της Γερμανίας και της Ελβετίας. Έπειτα τον βούτηξαν οι αριστοκράτες και τον απενοχοποίησαν.
Να μην ξεχάσουμε το τανγκό. Αυτό μας ήρθε από την κακείθεν του Ατλαντικού όχθη, από τη νότιο Αμερική. Αργεντινή και Ουρουγουάη! Γρήγορα, όμως, απλώθηκε σε όλον τον κόσμο. Φαντάζομαι το ξέρετε όλοι. Τουλάχιστον όσοι μαγευτήκατε από την σκηνή του τανγκό του Αλ Πατσίνο και της Γκαμπριέλ Ανουάρ, στο «Άρωμα Γυναίκας». Κι απ’ την Γκαμπριέλ να μαγευτήκατε, καλά κάνατε. Ακούστε ό,τι βρείτε σε Άστορ Πιατσόλα. Το Τανγκό είναι πολυπλοκότερο από το βαλς αλλά και σ’ αυτό σφίγγονται και κάνουν και διάφορες άλλες κινήσεις, τρόπον τινά ακροβατικές.
Όλοι αυτοί ήταν, κατ’ αρχήν, λαϊκοί χοροί. Τους πήραν οι αριστοκράτες και οι μετέπειτα αστοί της εποχής, όπως το ‘χουνε συνήθειο να μας παίρνουν ό,τι καλό έχουμε, τους «έβαλαν» σε μεγάλες αίθουσες, πλήρωσαν και μουσικούς να τους γράψουν μουσική σ’ αυτούς τους ρυθμούς και χόρευαν με τις γυναίκες τους, αλλά και τις γυναίκες των άλλων. Απ’ έξω, στο ξεπάγιασμα, παρακολουθούσαν οι πραγματικοί ιδιοκτήτες αυτών των χορών κι ονειρεύονταν πότε θα τους πάρουν πίσω. Το ευτύχημα, όμως, είναι πως αυτοί που έγραψαν μουσική γι’ αυτούς τους χορούς ήταν από τους μεγαλύτερους μουσικούς της εποχής τους. Έτσι έμειναν στην ιστορία και την ακούμε εμείς σήμερα που καταφέραμε να τους πάρουμε τη μουσική. Οι αίθουσες παρέμειναν σ’ αυτούς, αλλά έχει ο καιρός γυρίσματα.
Πόλκα και μαζούρκα, βαλς και τανγκό δεν είναι ανάγκη να χορέψετε. Για τους δύο πρώτους θέλετε μεγάλες αίθουσες κι αν το αποπειραθείτε στο σαλόνι του τριαριού, μάλλον, θα βρείτε σε κανένα έπιπλο ή θα κουτρουβαλιαστείτε με τους συγχορευτές σας. Χώρια που δεν πρόκειται να βρείτε άλλους επτά να γνωρίζουν… μαζούρκα ή πόλκα. Για το βαλς και το τανγκό είναι πιο εύκολα τα πράγματα μιας και χρειάζονται μόνο δύο. Καλό είναι, βέβαια, ως άντρες να έχουμε επίγνωση του ότι δεν είμαστε Πατσίνο και ως γυναίκες ότι δεν είμαστε η Γκαμπριέλ Ανουάρ. Κι εν πάση περιπτώσει δεν είναι και τόσο δόκιμο στην εποχή μας να προτείνετε σε κάποια κυρία βαλς ή τανγκό. Από κει και πέρα τι να σας πω… Δοκιμάστε! Καμιά φορά η τύχη βοηθά τους τολμηρούς.
Για αυτούς τους ρυθμούς αρκεί η μουσική τους. Κλείνουμε τα μάτια και αφηνόμαστε στην απόλαυση.
Στις πόλκες και στα βαλς διαπρέπουν οι Γιόχαν Στράους πατήρ, υιός και το πλούσιο μουσικό τους… πνεύμα. Ο πατήρ έχει μείνει στην ιστορία ως ο πατέρας του βιενέζικου βαλς και ο υιός που τον ξεπέρασε, ως ο βασιλιάς.
Αλλά η πιο γνωστή σύνθεση, με την οποία ο πατέρας Στράους έμεινε στην ιστορία της μουσικής είναι το «Εμβατήριο Ραντέτσκυ» που το έγραψε προς τιμήν του Αυστριακού Στρατάρχη Ραντέτσκυ για τις νίκες του στην Ιταλία. Σήμερα είναι σε όλα τα ρεπερτόρια των πρωτοχρονιάτικων συναυλιών σε όλες τις μεγάλες ορχήστρες και κατά την εκτέλεσή του καταχειροκροτείται συνεχώς. Ακούστε το άφοβα. Το ακούν και οι Ιταλοί.
Ο υιός Στράους, που έμαθε κρυφά βιολί μιας και ο πατέρας του δεν τον άφηνε γιατί δεν έβλεπε προκοπή στο… επάγγελμα, διέπρεψε. Έγραψε καταπληκτική μουσική πόλκας όπως την «Πόλκα των Ελλήνων» προς τιμή του βαρόνου Σίμωνα Σίνα, ο οποίος με την σειρά του μας άφησε την Ακαδημία, το Οφθαλμιατρείο, την Μητρόπολη για να γίνονται οι στέψεις των βασιλιάδων και την ομώνυμη οδό μαζί με την γνωστή… στάση. Επίσης, την «Πόλκα της Σαμπάνιας» που την αφιέρωσε στον υπουργό οικονομικών της Αυστρίας βαρόνο Καρλ Λούντβιχ φον Μπράουν, ο οποίος μετά αυτοκτόνησε – όχι, όμως, λόγω της πόλκας, αλλά διότι κατηγορήθηκε άδικα για ατασθαλίες. Ακόμη τις διάσημες «Τικ-Τακ πόλκα» και «Πιτσικάτο πόλκα», την Annen-Polka ( η πόλκα της Άννας), την πόλκα-μαζούρκα «Φάτα Μοργκάνα», την πόλκα «Συρμός Αναψυχής», «Βροντές και αστραπές-πόλκα», την «Γαλλική πόλκα» – Polka «Bluette» και φυσικά τα θαυμαστά βαλς του υιού: «Αυτοκρατορικό βαλς» (Kaiserwalzer) και «Ο Ωραίος Γαλάζιος Δούναβης». Έχουμε και πολλά άλλα, μεταξύ των οποίων τα ωραιότατα βαλς του Τσαϊκόφσκι από τον Καρυοθραύστη, την Ωραία Κοιμωμένη και φυσικά από την Λίμνη των Κύκνων. Ακόμη το «Βαλς της Αμελί» του Γιαν Τιρσέν από την ομώνυμη ταινία. Οπωσδήποτε το Βαλς Νο 2 του Ντμίτρι Σοστακόβιτς!
Από μαζούρκες επιλέγουμε από τους Ντελίμπ, Γκλίνκα, Τσαϊκόφσκι, Σιμανόφσκι και φυσικά Σοπέν! Πρωτοχρονιά, μπορείτε να παρακολουθήσετε τη συναυλία της Φιλαρμονικής της Βιέννης που την μεταδίδει η ΕΡΤ. Ακόμη. Μια από τις σπάνιες καλές στιγμές. Της ΕΡΤ! Βέβαια στο you tube όπου μπορείτε να τα βρείτε όλα αυτά υπάρχουν και οι συναυλίες παρελθόντων ετών καθώς και οι αντίστοιχες από άλλες ορχήστρες.
Δεν τελειώσαμε όμως εδώ. Για την ακρίβεια καλά-καλά δεν αρχίσαμε. Αν μιλήσουμε για τέσσερις αιώνες «κλασικής μουσικής» δεν έχουμε αναφερθεί παρά σε μερικά δευτερόλεπτα – σίγουρα από τα πιο ευήκουστα, αλλά όχι τα αξιολογότερα. Απλώς, αυτά που συνηθίζεται να ακούγονται τις μέρες των χριστουγέννων και της πρωτοχρονιάς. Η μουσική, τα έργα της οποίας είναι αναρίθμητα και αξιοθαύμαστα δεν χωράνε στις λίγες ώρες των γιορτών, ίσως και σ’ όλη μας τη ζωή για να μας συντροφεύει, να «ταξιδεύουμε» και να εντρυφούμε σ’ αυτήν. Σε καμία περίπτωση δεν είναι μόνο οι ρυθμοί που αναφέραμε. Είναι τα τραγούδια, οι σονάτες, τα κουαρτέτα, τα κοντσέρτα, οι συμφωνίες, τα ορατόρια, οι όπερες δεκάδων, εκατοντάδων συνθετών στον κόσμο. Είναι – εκτός των όσων αναφέρθηκαν, ο Μπαχ, ο Μότσαρτ, ο Μπετόβεν, ο Σούμπερτ, ο Μπραμς, ο Βέρντι, ο Πουτσίνι, ο Μασκάνι, ο Ροσσίνι, ο Σοστακόβιτς, ο Προκόφιεφ και τόσοι άλλοι, ων ουκ έστιν αριθμός. Είναι, όμως, μια αρχή. Και η αρχή είναι το ήμισυ του παντός. Δοκιμάστε ένα από τα ελεύθερα πρωινά σας να πιείτε τον καφέ με την εξαίσια «Καντάτα του Καφέ» του Μπάχ. Τον κύκλο τραγουδιών «Η Ωραία Μυλωνού» του Σούμπερτ. Τα κομμάτια για μαντολίνο του Μπετόβεν.
Χώρια που, κατά την παράδοση, ό,τι κάνουμε την πρώτη μέρα του χρόνου μπορεί να το επαναλαμβάνουμε και τις υπόλοιπες 365 (είναι δίσεκτο) μέρες. Πολλές οι μέρες κι ακόμη περισσότερες οι ώρες (και) για μουσική. Και τέσσερα καλά βιβλία για αυτήν: «Ιστορία της Μουσικής», Εμίλ Βυλερμόζ, Εκδόσεις Υποδομή. «Λεξικό των Συνθετών», Roland de Cande, Γκούτενμπεργκ. «Ιστορία της Μουσικής», Καρλ Νεφ, εκδόσεις Ν. Βότσης. Ντμίτρι Σοστακόβιτς – Για τον ίδιο και την εποχή του, επιλογή κειμένων Λ. Γκριγκόριεφ-Γ. Πλάτεκ, εκδόσεις ΣΕ.
Καλή χρονιά – καλή Μουσική.
Στέλιος Κανάκης.
Συγγραφέας-καθηγητής Μ.Ε.
-σκίτσο: World art and Literature.
