Η αβασάνιστη εμπιστοσύνη μας και η ευπιστία μας,
υποβαθμίζουν την ορθή κρίση μας.
Και το μόνο φάρμακο είναι η αμφιβολία.
Ιάσων Ευαγγέλου – (αμφιβολίας εγκώμιον)
Του Κ. Α. Ναυπλιώτη
Μια από τις σημερινές “κρατούσες” απόψεις υποστηρίζει πως η ηθική είναι σχετική έννοια η οποία έχει σκοπό να εξυπηρετήσει αλλά και να δικαιολογήσει ατομικά ή και ταξικά συμφέροντα.
Η ηθική είναι να ψάχνεις την αλήθεια μέσα στην “αλήθεια”· και μέσα από την αναζήτηση αυτή γεννιέται η έφεση για γνώση. Ωστόσο είναι αναγκαίο να γνωρίζει κανείς πως δίχως την αναλήθεια, ούτε κοινωνία ούτε πολιτισμός… Σύμφωνα με τον χριστιανισμό η ηθική έχει σχέση με την ταπεινότητα μια και θεωρείται ότι οι ταπεινοί θα κληρονομήσουν τη Γη. Έτσι, η υπερηφάνεια θεωρήθηκε αμαρτία. Όμως, δυστυχώς, εγωιστής μπορεί να χαρακτηριστεί και ο άνθρωπος που δεν επιθυμεί να επιβληθεί στους άλλους· αλλά να “βρίσκει τη δύναμη” μέσω της δημιουργικής σκέψης να εκφράζει χωρίς φόβο τις απόψεις του. Εδώ μπορεί να παρέμβει και ο φανατισμός που ως μορφή θέλησης διαπνέεται από αδυναμία· που όμως δεν σχετίζεται με τον καλό και υγιή εγωισμό. Ο εγωισμός ως σύμπτωμα πνευματικής αρμονίας δεν είναι παθολογικός και δεν “εμφορείται” από έλλειψη αγάπης ούτε και απαξίωσης ή μη εκτίμησης προς τον άλλο. Γιατί ο εγωισμός αν είναι μια πνευματική λειτουργία που εστιάζεται στην πνευματική ανάπτυξη του ατόμου, είναι δημιουργικός… και δημιουργία σημαίνει αναγκαιότητα προόδου μακριά από στάσεις οργής ή ταπείνωσης.
Στην ηθική επικρατεί η άποψη ότι στον εγωισμό κυρίαρχη θέση κατέχει η εξυπηρέτηση των ατομικών συμφερόντων.
Έτσι λοιπόν υπάρχει και η σκοτεινή πλευρά τού εγωισμού, η οποία είναι φρένο στην επιτυχία τού σκοπού· που βέβαια είναι η εξυπηρέτηση τού προσωπικού συμφέροντος. Αντίθετα, σκοπός το εγωισμού είναι ο έλεγχος της “πραγματικότητας” εντός των δυνατοτήτων του ατόμου χωρίς να υποτιμά τις δυνατότητες των άλλων. Αν όμως ο εγωισμός σε κάνει εξαρτημένο από την εξωτερική επιβεβαίωση, αυτό είναι πράγματι χαρακτηριστικό ενός νοσηρού εγωισμού ο οποίος οδηγεί στην αρνητική κριτική των πάντων.
Θεωρώ πως πρέπει να συμφωνήσουμε με την άποψη – θέση που μας λέει πως, όλοι μας δεν είμαστε αυτό που φαινόμαστε, όμως “η γνώμη που έχουμε σχηματίσει για τον εαυτό μας μέσα από ένα λαθεμένο δρόμο, το υποτιθέμενο “εγώ” εργάζεται από τότε για να διαπλάσει τον χαρακτήρα και το πεπρωμένο μας”.
Ο “θετικός” εγωισμός σημαίνει δύναμη, και γιατί όχι ευγένεια του ανθρώπου που πράττει σύμφωνα με τις δυνάμεις του και ως προς αυτό υπερβαίνει την αδυναμία, ακόμα και την “ηθική τής ταπεινότητας” που καταλήγει σε απάρνηση τού εαυτού του μέσω του φόβου και της παθητικής υπακοής, που, εν κατακλείδι, μπορεί να την χαρακτηρίσει κανείς ως ηθική των αδυνάτων.
Μπορεί κανείς να καταδικάζει τον εγωισμό, όμως την αξία τού εγωισμού μπορεί να την μετρήσει σωστά μόνο αυτός που την διαθέτει. Ο εγωισμός έχει αξία μόνο όταν αυτός υπόκειται στην ευθύνη τού εγωιστή γιατί συνυπάρχει με τη διανοητική τιμιότητα τού εγωιστή, χωρίς υστερόβουλες σκέψεις που φρενάρουν τη φιλοσοφική αναζήτηση η οποία στην ουσία αναζητεί την αλήθεια και γι αυτό δεν έχει ανάγκη την υποκρισία.
Δεν χωράει αμφιβολία πως υπάρχουν και πάθη που αξίζουν περιφρόνηση. Γιατί το να κάνουμε κάτι για τους άλλους χωρίς εγωισμό, μπορεί να θεωρηθεί και ως “ευγενική υποκρισία”.
Επί του θέματος βλέπουμε σχετικά στα Ηθικά Νικομάχεια, 1169α: “τόν μέν ἀγαθόν δεῖ φίλαυτον εἶναι καί γάρ αὐτός ὀνήσεται τά καλά πράττων καί τούς ἄλλους ὠφελήσει”. Ερμηνεύοντας λοιπόν τον Μέγιστο Πανεπιστήμονα Αριστοτέλη, μπορεί κανείς να συμπεράνει πως ο εγωισμός ή η φιλαυτία δεν είναι καταδικαστέα, αν αποτελούν χαρακτηριστικά ανώτερης φύσης που οδηγεί σε μεγάλο έργο. Επομένως αν τα παραπάνω (εγωισμός & φιλαυτία) δεν συνδέονται με τη “λάμψη” ή τη “ματαιοδοξία” αλλά με την πνευματική δικαίωση η οποία θα στηρίζεται όχι στην υστεροφημία, αλλά στο κλέος αέναον έργου και όχι τού προσώπου, τότε δεν χρειάζεται καμία συγκάλυψη, μια και ο πολιτισμός – κάθε πολιτισμός- δυστυχώς, ξεκινάει με τη συγκάλυψη πολλών πραγμάτων που τοποθετούνται πάνω από τη θέλησή μας, με βάση θεωρίες που ζουν σχεδόν ανεξάρτητα από τους ανθρώπους για τους οποίους αναφέρονται.
Επομένως δεν ωφελεί να κουκουλώνουμε κοινωνικές αλήθειες ξεκόβοντας από τον πραγματικό εαυτό μας. Γιατί όπως μας λέει και ένας μεγάλος φιλόσοφος τού περασμένου αιώνα, ο ποιό ευγενικός των υποκριτών είναι αυτός που δεν μιλάει καθόλου για τον εαυτό του.
knafpl@hotmail.com
