Του Κ. Α. Ναυπλιώτη
Θεωρώ σωστό να αρχίσουμε πρώτα από την ερμηνεία της λέξης, και να πούμε, πως η «αλληλεγγύη» ερμηνεύεται ως η συναίσθηση αμοιβαίων υποχρεώσεων και δικαιωμάτων. Αλληλέγγυος είναι ο αμοιβαίως εγγυώμενος. Ως προς τη φιλανθρωπία (φιλώ + άνθρωπος) αυτή ερμηνεύεται ως η αγάπη προς τους ανθρώπους, και φιλάνθρωπος, ο φίλος των ανθρώπων, ο φιλεύσπλαχνος. Αναλύοντας την αλληλεγγύη να πούμε, πως: Aλληλεγγύη είναι μια πολιτική πράξη που σημαίνει σεβασμός προς τους ανθρώπους. Έχει σχέση με την κοινωνική δικαιοσύνη, και ως προς αυτό, είναι ένας από τους λόγους που διαφέρει από τη φιλανθρωπία η οποία ουσιαστικά βοηθά να παραμένει η εκμετάλλευση και η κοινωνική αδικία. Η φιλανθρωπία αναφέρεται σε πρόσωπα, και δεν ανταποκρίνεται στις κοινωνικές ανάγκες και στα δικαιώματα του ανθρώπου, που καταπατούνται και αφαιρούνται σε συγκεκριμένες περιστάσεις. Αυτή περιορίζεται στην προσφορά υλικών αγαθών (χρήματα, τρόφιμα, είδη ένδυσης,…) και ενέχει την παραδοχή τής ανισότητας, καθώς αυτή είναι μια πράξη στιγμιαία και ευκαιριακή, που έχει σαν στόχο την παροχή βοήθειας σε κάποια δύσκολη περίσταση, αφού στις περισσότερες περιπτώσεις δεν δημιουργείται μια μόνιμη σχέση συμπαράστασης και αλληλεγγύης με τους επωφελούμενους.
Η φιλανθρωπία σχεδόν ποτέ δεν εμπεριέχει το στοιχείο της κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλά ούτε και το ενισχύει αφού δεν το επιδιώκει, γιατί αυτή βασίζεται στην προσφορά εκ του περισσεύματος και όχι της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Αυτό αποδεικνύει πως η ουσία της ανισότητας δεν λύνεται αλλά παραμένει, όσο και αν οι διάφορες θρησκείες εκδηλώνουν την αγάπη τους για τον άνθρωπο μέσω της φιλανθρωπίας. Παρ’ όλα αυτά, ο κόσμος «πεθαίνει» λόγω της πείνας και της φτώχειας, ενώ την ίδια στιγμή κάποιοι κάνουν μεγάλες φιλανθρωπίες εκατομμυρίων ευρώ(!)αυξάνοντας την περιουσία τους. Αυτό βέβαια γίνεται στο όνομα τής«καταπολέμησης» και της «μείωσης» της φτώχειας! Όμως ας μη νομίσει κανείς πως η φιλανθρωπία είναι προνόμιο μόνο των κεφαλαιοκρατών. Όχι! Αυτή που φαίνεται ίσως πιο καθαρά, είναι των πλουσίων κυρίων και κυριών που κάνουν φιλανθρωπίες από το περίσσευμά τους. Ωστόσο και το κράτος δεν απουσιάζει από φιλανθρωπίες που «δείχνουν την ανθρωπιά του». Αυτό γίνεται με την ανεξέλεγκτη δράση των διαφόρων «φιλανθρωπικών οργανώσεων», ακόμα και με τη συμπαράστασή του σ’ αυτές. Ο καθένας, ιδίως οι μεγαλύτεροι, μπορεί να φέρει στη μνήμη του τις «φιλανθρωπίες» των πλουσίων που δίνονταν ως «βοήθεια», οι οποίες φανέρωναν υπεροψία και κυρίως οίκτο, μοιράζοντας ρούχα παπούτσια, ακόμα και τετράδια, μολύβια και γόμες(!), με το σύστημα τότε να μας «υποχρεώνει» «κατά παράταξιν να χειροκροτάμε» κουνώντας σημαιούλες και απλώνοντας ντροπαλά το χέρι. Με τέτοια συμπαράσταση δεν χτυπιέται η κοινωνική ανισότητα. Αντίθετα, σήμερα, ουσιαστικά αυτή δίνει άλλοθι στην παγίωση της, μέσα από μεγάλα και φιλεύσπλαχνα λόγια όπως «υγεία για όλους» ή «ένα πιάτο φαΐ για όλους». Όμως έτσι το πρόβλημα παραμένει, αφού δεν αμείβεται η εργασία και μέσα απ’ αυτήν η συμβολή τού ανθρώπου στην κοινωνική ευημερία και προκοπή. Παράλληλα δημιουργούνται φιλανθρωπικές εταιρείες και ιδρύματα, που όχι μόνο δεν καταπολεμούν την ανισότητα, αλλά εκμεταλλεύονται ή και ζούν χάριν της ανισότητας!
Η λογική αυτή είχε γίνει αντιληπτή από τις αρχές τού 19ου αιώνα όταν κάποιοι αγωνίζονταν για να αντικατασταθεί η εκκλησιαστική φιλανθρωπία από την ανθρώπινη αλληλεγγύη, την κοινωνική ηθική και την ισότιμη συμμετοχή των ανθρώπων στα κοινωνικά αγαθά. Σήμερα είναι ανάγκη να γίνει κατανοητό, πως η αλληλεγγύη φέρνει κοντά τους ανθρώπους και δυναμώνει τις κοινωνικές σχέσεις, ιδιαίτερα σε δύσκολες κοινωνικοοικονομικές περιόδους και κρίσης, όπως αυτή που ζούμε∙ δηλ. όταν ο άνθρωπος δεν θέλει και δεν μπορεί να ζήσει μόνος του και να αντιμετωπίσει τα προβλήματα και κακοτυχίες. Αντίθετα η φιλανθρωπία «μπορεί να ζήσει» ακόμα και σε περιόδους ευμάρειας, γιατί είναι «ευγενικής» καταγωγής και ως εκ τούτου διαφορετικής στόχευσης. Η πρώτη, προσπαθεί να χτυπήσει τη ρίζα τού προβλήματος, ενώ η δεύτερη συμβάλλει στη διαιώνιση του∙ καθώς αυτή δεν στηρίζεται σε λογικά και επιστημονικά κριτήρια αλλά στην υποκρισία , αφού δεν προσπαθεί να λύσει το πρόβλημα αλλά στην ουσία να το «κουκουλώσει». Αντίθετα, στη λογική αυτή πλεονάζει η φαντασία και το συναίσθημα, στοιχεία εντελώς υποκειμενικά.
Τέλος, είναι γνωστό, πως ο Θεός σύμφωνα με την εκκλησιαστική γραμματεία, δηλώνει την αγάπη του για τον άνθρωπο μέσω τής φιλανθρωπίας∙ ενώ στους ανθρώπους η εξουσία αυτή ασκείται –θεληματικά ή όχι- πάνω στον άνθρωπο. Παρ’ όλα αυτά όταν ακούμε τη λέξη «φιλανθρωπία» την καταλαβαίνουμε μόνο όταν τη συσχετίσουμε με κάποιον «ευσεβή νοικοκύρη» που κάνει αγαθοεργίες και δίνει ελεημοσύνες. Θα μου πείτε… πού είναι το παράξενο… Ας επαναλάβουμε λοιπόν, πως, αυτή η συμπεριφορά μπορεί να είναι «καλή πράξη» που όμως δεν βοηθάει στη λύση του προβλήματος. Το αντίθετο μάλιστα συμβάλλει στη διαιώνισή του, αφού στην ουσία δεν επιδιώκει τη λύση του ακριβώς γιατί στηρίζεται στην υποκρισία, ακόμα και αποτελεί ύβρη κατά της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Έτσι λοιπόν όσο η αλληλεγγύη μπορεί να είναι κάλπικη γιατί δεν είναι προϊόν αγάπης*, τόσο και πολύ περισσότερο, υποκριτική είναι η «φιλανθρωπία» γιατί δεν στοχεύει και δεν επιδιώκει τη λύση τού προβλήματος αλλά τη διαιώνισή του, αφού πιστεύει πως όλα θα τα λύσει ο νόμος του Χριστού και η μοναδική εξουσία την οποία μπορεί να την έχει μόνο ο Θεός.
Ωστόσο η λογική αυτή δεν βρίσκει αντίκρισμα και εφαρμογή στη φύση, ακριβώς γιατί στηρίζεται στη φαντασία και το συναίσθημα.
* Η ειλικρίνεια απαιτεί να σημειώσουμε χωρίς δισταγμό, πως υπάρχουν και κάποιοι «αλληλέγγυοι» οι οποίοι ενσυνείδητα εκμεταλλεύονται ή ακόμα ζούν μέσω της αλληλεγγύης. Εκτίμηση που βέβαια δεν αφαιρεί τίποτα από την παραπάνω ανάλυση.
knafpl@hotmail.com
