Του Γιώργου Φωτ. Παπαδόπουλου
Ήμουν μαθητής Γυμνασίου όταν, ο αείμνηστος Πρωτοπρεσβύτερος π. Ιωάννης Πουλής (Εφημέριος Χαλκειούς από το έτος 1958 μέχρι την κοίμησή του, το 2000) μου έδωσε στα χέρια το νέο ογκώδες βιβλίο του με τίτλο «Η Ποταμιά της Χίου». Ο παπά Γιάννης ήταν άριστος συγγραφέας, μελετητής και ερευνητής, αλλά και καλλικέλαδος μουσικός της βυζαντινής μουσικής. Είχαμε πολύχρονη συνεργασία. Με δίδαξε πολλά και στο Ιερό της Εκκλησίας, θεολογικά και λειτουργικά.
Είχε συγγράψει πολλά βιβλία, θεολογικά, υμνολογικά, αλλά και ιστορικά-λαογραφικά με επετηρίδα την τρίτομη πραγματεία «Το Χαλκειός της Χίου» (Ιστορία, Εκκλησία, Σχολείο), ένα έργο άνω των 1500 σελίδων. Λίγο μικρότερο ήταν αυτό για τη γενέτειρά του, την «Ποταμιά της Χίου (Παλαιά και Νέα».
Το χωριό της Νέας Ποταμιάς ιδρύθηκε εκ μεταφοράς, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, από την Παλιά Ποταμιά, η οποία βρισκόταν λίγα χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Νέας και η οποία (τοποθεσία) είχε δημιουργήσει αρκετά προβλήματα υγείας (κυρίως πνευμονολογικά) στους κατοίκους της, εξαιτίας του γεγονότος ότι βρισκόταν στο βάθος μιας χαράδρας, που ο ήλιος έβλεπε μόλις λίγες ώρες ημερησίως. Η Νέα Ποταμιά είναι κατασκευασμένη στην τοποθεσία «Λαόρκια», με σύγχρονη μελέτη και είναι το μοναδικό χωριό της Χίου που έχει ρυμοτομικό σχέδιο, ευμεγέθεις εσωτερικούς δρόμους, αλλά δυστυχώς δεν έχει πλέον (λόγω της αστυφιλίας και ερήμωσης της υπαίθρου) πολλούς κατοίκους. Τους χειμερινούς μήνες είναι ελάχιστοι.
Για την μετεγκατάσταση του χωριού είχε πρωτοστατήσει ο αείμνηστος δάσκαλος Ιωάννης Πουλής ήδη από τη δεκαετία του 1950.
Την Νέα Ποταμιά έχω επισκεφθεί κατά την πανήγυρη του Ενοριακού Ναού της, τους Αγίους Αναργύρους (1 Ιουλίου) και άλλοτε πολλάκις. Ο Ναός κτίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και εγκαινιάστηκε στις 27-08-1972 από τον μακαριστό Μητροπολίτη Χίου Χρυσόστομο Γιαλούρη. Ο ίδιος Μητροπολίτης εγκαινίασε (μαζί με τον τότε Νομάρχη Χίου και τον Επιθεωρητή Δημοτικής Εκπαίδευσης της εποχής) το νέο (ημιλυόμενο) μικρό Δημοτικό σχολείο της Νέας Ποταμιάς στις 23-08-1968 (λειτούργησε μέχρι το έτος 1982, οπότε και έκλεισε ελλείψει μαθητών). Το σχολείο αυτό, ως κτίσμα, καθαιρέθηκε από τον χώρο στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και κατόπιν κατασκευάστηκε γήπεδο μπάσκετ, παιδική χαρά (και αυτή μεταγενέστερα καταστράφηκε και απομακρύνθηκε), ενώ το έτος 2000 στον ίδιο χώρο τοποθετήθηκε το μαρμάρινο μνημείο του πυρσού της Ολυμπιακής φλόγας που φιλοτεχνήθηκε προς τιμήν της Ολυμπιονίκη Χαράς (Ζαχαρούλας) Καρυάμη (Ολυμπιακοί αγώνες Σίδνει Αυστραλίας έτους 2000, στη ρυθμική γυμναστική-ανσάμπλ), η οποία έλκει την καταγωγή από την Ποταμιά της Χίου (γεννημένη το 1983 στην Αθήνα) και είχε ήλθε στο νησί μας για τη συμμετοχή της στις επετειακές εκδηλώσεις που διοργάνωσαν η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χίου, ο Δήμος Χίου και ο Δήμος Αμανής (στο Ομήρειο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Χίου, την πλατεία Βουνακίου-Νικολάου Πλαστήρα –όπου και τοποθετήθηκε σχετικό ομοίωμα της βάσης για την Ολυμπιακή φλόγα– και την Ποταμιά).
Στην Ποταμιά θυμάμαι τους αειμνήστους σήμερα: παπά Μιχάλη Κοντό (πατέρα του σημερινού Εφημερίου του Ι. Ναού Αγ. Γεωργίου Βροντάδου, Πρωτ/ρου π. Ιωάννη Κοντού), τον παλιό Πρόεδρο της Κοινότητας Σωτήρη Πούπαλο (που ήταν πολύ γνωστοί με τον πατέρα μου και μας είχε φιλοξενήσει στο σπίτι του) και τον Παρασκευά Καζά. Τον Παρασκευά Καζά γνώρισα από τον μακαριστό Μητροπολίτη μας κυρό Διονύσιο όταν πήγαμε στην Ποταμιά, το 1993-1994 για τα εγκαίνια του Εξωκκλησίου που έφτιαξε (Άγ. Ιωάννης Πρόδρομος) και δεσπόζει επάνω σε ύψωμα, δυτικά του χωριού και φαίνεται επιβλητικά από τον κεντρικό δρόμο, πριν την είσοδο της Ποταμιάς. Ο Παρασκευάς Καζάς ήταν ένας από τους ελάχιστους που είχαν σωθεί από τις ασθένειες και κακουχίες που υπέστησαν οι εργάτες στα μεταλλεία της Κεράμου. Τον θυμάμαι που έλεγε ότι, ο Θεός τον διαφύλαξε από μύρια όσα κακά και είχε τάμα στον Άγιο Ιωάννη να κτίσει τον Ναό του και να φέρει τον Δεσπότη να τον εγκαινιάσει. Όλες οι ξύλινες εικόνες που βρίσκονται στον Ναό αυτό έχουν κατασκευαστεί από τον ίδιο, είναι σκαλισμένες στο χέρι μία μία και οι ιερές μορφές τους έχουν μια παραδοσιακή εμφάνιση. Μετά τα Εγκαίνια του Ναού μας δεξιώθηκε στη βεράντα του σπιτιού του, το τελευταίο σπίτι βόρεια της Ποταμιάς πηγαίνοντας για Παλαιά Ποταμιά και Χάλανδρα. Ας είναι η μνήμη όλων αιωνία. Τους θυμάμαι με αγάπη και νοσταλγία.
Θρησκευτική πανήγυρη γίνεται και στις 17 Ιανουαρίου, του Αγίου Αντωνίου του Μεγάλου και Καθηγητού της ερήμου, πολιούχου και προστάτη της Παλαιάς Ποταμιάς) και σε άλλες εορτές. Ο εκάστοτε Μητροπολίτης Χίου πάντα τιμά τη μνήμη του Αγίου Αντωνίου στην Ποταμιά (είτε στον Εσπερινό συνήθως, είτε στη Θεία Λειτουργία), εφόσον οι καιρικές συνθήκες το επιτρέψουν και δεν έχει χιόνια (διότι ο δρόμος προς Παλαιά Ποταμιά το χειμώνα είναι δύσκολος, στενός, χωμάτινος και λίγο απότομος). Την Παλαιά Ποταμιά επισκεπτόταν και ο Μητροπολίτης Χίου Παντελεήμων Φωστίνης, κατά τις ποιμαντικές επισκέψεις του στα χωριά, τέλη της δεκαετίας του 1940 και όλη τη δεκαετία του 1950, μάλιστα τότε δρόμος δεν υπήρχε μετά τη Βολισσό και από εκεί και πέρα περιόδευε με μουλάρι όλα τα χωριά της Αμανής, όπου διέμενε, λειτουργούσε και κήρυττε τον λόγο του Θεού. Είχε φθάσει μέχρι το Καμίνι (στα Χάλανδρα) και το Αγρελωπό (στα Καμπιά), ανύπαρκτους σήμερα οικισμούς, που σώζονται μόνο τα ερειπωμένα κτίσματα μιας άλλης εποχής.
Μεγάλο πανηγύρι με όργανα γίνεται στην Ποταμιά στις 23 Αυγούστου (“Εννιάμερα της Παναγίας” – Απόδοσις της εορτής Κοιμήσεως της Θεοτόκου).
Επίσης, επάνω στο όρος Αμανή τιμάται πανηγυρικά στις 23 Αυγούστου η εορτή της Παναγίας, στο Εξωκκλήσι της «Παναγίας Δέσποινας», όπου συνεορτάζουν οικογένειες Ποταμούσων. Πανήγυρις τελείται εκεί και στις 8 Σεπτεμβρίου (Γενέσιον της Θεοτόκου). Ναοί του Αγίου Γεωργίου υπάρχουν στις θέσεις «Τρικοκκιά» (κάτω από τον κεντρικό δρόμο Χίου-Ποταμιάς, ένα χιλιόμετρο πριν το χωριό, ανατολικά) που κατασκευάστηκε από οικογένειες Ποταμούσων και Πισπιλουντιανών και στη θέση «Τα Μάρκου» (όπου τιμάται από Ποταμούσους και Πισπιλουντιανούς ομού. Εκεί, τους προηγούμενους αιώνες είχαν σπίτια αρκετοί Ποταμούσοι. Πρόκειται για πολύ παλιό οικισμό). Στα «Μάρκου» βρίσκεται και ο Ναός της Αγίας Παρασκευής που ανήκει στην Πισπιλούντα. Στη θέση «Τρικκοκιά» σύμφωνα με την παράδοση και καταγεγραμμένες μαρτυρίες, ο Άγιος Γεώργιος ο Τροπαιοφόρος είναι ολοζώντανος και μεσιτεύει για όποιον με ειλικρινή πίστη τον επικαλεστεί. Ο Ναός αυτός εγκαινιάστηκε στις 11-08-1980 από τον Μητροπολίτη Χίου κυρό Διονύσιο. Όμως, ο παλαιότερος Ναός της Ποταμιάς είναι ο Άγιος Γεώργιος της «Ανεμοτάδας», μεταξύ Παλαιάς Ποταμιάς και Πυραμάς. Εκεί ήταν το πρώτο χωριό της Ποταμιάς, στη συνέχεια κατέβηκε στην Παλαιά Ποταμιά (για να γλυτώσει από τους πειρατές) και τέλος (τη δεκαετία του 1960) κατέληξε στην Νέα Ποταμιά (θέση «Λαόρκια»). Στην Ποταμιά, τα τελευταία χρόνια, ανηγέρθη εντός του οικισμού και το περικαλλές ιερό παρεκκλήσιο της Αγίας Μεγαλομάρτυρος Κυριακής, το οποίο εγκαινίασε ο Μητροπολίτης Χίου κ. Μάρκος το καλοκαίρι του έτους 2015.
Στην Ποταμιά λειτουργεί σήμερα σύγχρονο ελαιοτριβείο, πριν την είσοδο του χωριού, που εξυπηρετεί τα χωριά της Αμανής, ενώ μοναδική δυσάρεστη διαπίστωση είναι η ανυπαρξία ενός καφενείου-αναψυκτηρίου, για βραχεία στάση των επισκεπτών. Θυμάμαι ότι, κάποτε, υπήρχαν καφενείο και ψησταριά, με αρκετούς θαμώνες, όπου πολλοί διερχόμενοι σταματούσαν για λίγη ξεκούραση.
Για την Ποταμιά, πολλά κατά περιόδους πληροφορούμαστε από αναρτήσεις και δημοσιεύματα του λίαν αγαπητού μου, καπετάν Μιχάλη Καριάμη, ο οποίος αγαπά και πάντοτε τιμά ιδιαίτερα τον γενέθλιο αυτό τόπο του.
Να την επισκεφθείτε, το καλοκαίρι, την 1η Ιουλίου (ιερά πανήγυρις των Αγίων Αναργύρων) ή τον χειμώνα, στις 17 Ιανουαρίου (ιερά πανήγυρις του Αγίου Αντωνίου).
- Η πρώτη φωτογραφία είναι ο Ι. Ναός των Αγίων Αναργύρων Ποταμιάς.
