Το μεγάλο κίνημα του «ντανταισμού», που ανέθρεψε σαν ευρηματική “νταντά” ο επαναστατικός 20ος αιώνας του μοντερνισμού, προβάλλει εμφανώς τις προθέσεις του σε σχέση με τα άλλα μεγάλα εκφραστικά-στυλιστικά κινήματα των –ισμων, που γεννήθηκαν πριν ή και παράλληλα. Διαφέρει από τον «κυβισμό» που ανατέμνει και αναδιπλώνει χωροχρονικά τη φόρμα του αισθητικού αντικειμένου, τον «σουρρεαλισμό» που αναλύει με ψυχογνωσιακές μεθόδους το υποσυνείδητο, με βάση την ψυχαναλυτική διαδικασία εφαρμόζοντας τα διδάγματα και το ξεκλείδωμα των δεδομένων της υποσυνείδητης ζωής από τον Φρόυντ, με τη χρήση της ψυχανάλυσης.
Τα έργα των κινημάτων αυτών απευθυνόντουσαν σε ειδικούς και γενικά στο ελιτίστικο κοινό. Αντίθετα ο «ντανταισμός», όπως και ο κατά τι προγενέστερος του αλλά μικρότερης εμβέλειας «φουτουρισμός», απαίτησε τη συμμετοχή του κοινού και τη “θορυβώδη” δημόσια εμφάνιση των μελών του. Πριν, τα έργα της πρωτοπορίας ήταν εκτεθειμένα στους συμβατικούς χώρους του ατελιέ, της γκαλερί, των ιδιωτικών και κρατικών συλλογών κλπ, αλλά δεν ήταν στη δημόσια καθημερινή σφαίρα επαφής.
Για να συνειδητοποιήσουμε τις τεράστιες ανατρεπτικές επιπτώσεις και προτάσεις αυτών των καλλιτεχνικών κινημάτων είναι βασική η ιστορική μας προσέγγιση στην πρώιμη ρωσική πρωτοπορία και κύρια στον Βλαδίμηρο Μαγιακόφσκυ. Ο κορυφαίος επαναστάτης ποιητής σε εκκεντρικές δημόσιες εμφανίσεις του γινόταν ένα ζωντανό κινούμενο έργο τέχνης. Το 1920-30 ανθεί το “ντανταιστικό” κίνημα και γίνονται πολλές εκθέσεις που απελευθερώνουν τους καλλιτέχνες και το κοινό από τα παραδοσιακά πρότυπα. Εκτίθενται έργα που προέρχονται από σκουπίδια, πολυθεαματικές συνθέσεις, όχι με αρμονικούς άξονες, αλλά με αντιθετικές τάσεις. Συλλήψεις αναρχικής εκφραστικής θεώρησης, που το κάθε τι μπορεί να αναγνωριστεί σαν έργο τέχνης, εφόσον ο καλλιτέχνης το υπογράφει. Κύριος θεμελιωτής αυτών των απόψεων ο Μαρσέλ Ντυσάν, που πρότεινε την ακύρωση της χρηστικής λογικής και της τεχνικής και γενικά την νοητική διεργασία πίσω από το τελικό δημιούργημα.
Όταν λοιπόν ο Hugo Ball, o Hans Richter, o Tristan Tzara, o Hans Arp, ο Fr. Picabia και άλλοι καλλιτέχνες συνέλαβαν την ιδέα για μια παράσταση τύπου «καμπαρέ», με τραγούδια, απαγγελίες κειμένων, εκθέσεις έργων και διάφορα νούμερα, σε δωμάτιο που νοίκιασαν στη Ζυρίχη το 1916, ίδρυσαν το πρώτο Performance Center στην ιστορία.
Η κυκλοφορία του φυλλαδίου Cabaret Voltaire, η διάδοση των «ντανταϊστικών» κειμένων και η ίδρυση της γκαλερί Dada, συνέτειναν στην εξάπλωση του κινήματος. Οι καλλιτέχνες του δυναμικού κινήματος, με τις ανατρεπτικές και ριζοσπαστικές τάσεις τους διατυπωμένες και γραπτά στα μανιφέστα τους, έδωσαν τις θεωρητικές αναφορές, αλλά και τις πρακτικές εφαρμογές των νέων εκφραστικών μέσων. Η ταυτόχρονη ανάπτυξη της πλήρους αποσύνδεσης του καλλιτέχνη από την παράδοση, με έντονη εμβέλεια, συνέτειναν στην εμφάνιση και την αποδοχή των νεωτεριστικών μορφών εικαστικής έκφρασης.
Εικόνες-Πηγή: Κ. Ευαγγελάτος, Αρχείο Fototanism.
Κώστας Ευαγγελάτος
Εικαστικός, Λογοτέχνης, Θεωρητικός της σύγχρονης τέχνης
