Του Κ. Α. Ναυπλιώτη
Η ζωή έχει δείξει πολλές φορές πως «το θέλω» του άλλου ή των άλλων εμφανίζεται ή γίνεται και «θέλω» δικό μας. Γιατί «έτσι πρέπει». Το «πρέπει» όμως αυτό κατά συντριπτικό ποσοστό το διαμορφώνουν άλλοι και είναι προϊόν ιδιοτελών συμφερόντων και σκοπιμοτήτων, που όσο και να μην συμφωνεί με τις απόψεις μας, εντούτοις τις επηρεάζει. Είναι φανερό πως μια τέτοια λογική από τη φύση της εμπεριέχει μια πίεση ακόμα και τον φόβο της μη κοινωνικής αποδοχής (βλ. «Μακεδονικό»). Ωστόσο, μας διαφεύγει πως η άρνηση πολλές φορές είναι αναγκαία αφού ενισχύει τον σεβασμό, την αυτοεκτίμησή, και μας προστατεύει από διαφαινόμενες συνέπειες. Στην περίπτωση αυτή, και όχι μόνο, η δύναμη της άρνησης αποκτά τεράστια σημασία. Για να αποκτήσει κανείς τρόπο σκέψης και άποψη, βασικό ρόλο παίζει και η εμπειρία που «εισπράττει» από τη ζωή ή από αντίστοιχες προηγούμενες περιπτώσεις*. Δεν αποκλείεται βέβαια να συμφωνεί κανείς με τον «προλαλήσαντα», χωρίς όμως να υποτιμάει την εμπειρία και το «προηγούμενο». Έτσι ανάμεσα στην ευπιστία και τη δυσπιστία θα πρέπει να πλησιάζουμε την πραγματικότητα, με σκέψη, αμφισβήτηση και αναζήτηση της αλήθειας στη βάση δεδομένων εμπειριών. Παράλληλα θα πρέπει να μας προβληματίζουν οι ασαφείς υποσχέσεις όσο και οι γενικόλογες εκφράσεις που τις περισσότερες φορές είναι πιο γενικόλογες και από τη…φιλοσοφία! Προσοχή όμως! Γιατί το να χαρακτηριστεί κανείς «κακόνους» (δυσμενής, αντίθετος) και «απροσάρμοστος» μπορεί να τον θέσει στο περιθώριο ως αντικείμενο χλευασμού και περιφρόνησης.
Τα παραπάνω μας οδηγούν στο να συμπεράνουμε και να πούμε πως το ασαφές δεν είναι κατ’ ανάγκην άστοχο και λανθασμένο. Μάλιστα, σε κάποιες περιπτώσεις θα ήταν καλύτερα να είναι μια άποψη ασαφής και παρερμηνεύσιμη, παρά σαφής και παραπλανητική!
Δυστυχώς στις μέρες μας την κοινή γνώμη διαπλάθουν, διαμορφώνουν και καθοδηγούν εξωγενείς παράγοντες και σχεδόν αποκλειστικά τα ΜΜΕ με τα λεγόμενα fake news της πολιτικής τα οποία και ελέγχουν τα συμφέροντα και οι εκάστοτε κρατούντες.
Οι περισσότεροι από τους κατέχοντες την εξουσία παρασύρονται –δυστυχώς σχεδόν πάντα- από τους απατεώνες κόλακες της πολιτικής με φιλοφρονήσεις και δόλο που οπωσδήποτε υποκρύπτουν υστεροβουλία αφού επιδιώκουν ίδιον όφελος (βλ. τον μύθο του Αισώπου Κόραξ και αλώπηξ). Δεν είναι πλεονασμός να επισημάνει κανείς, πως η γνώμη είναι προσωπική υπόθεση τού καθενός και μια πνευματική διεργασία που διαμορφώνεται ανάλογα με το πνευματικό υπόβαθρο την αντιληπτική ικανότητα και τη διαπαιδαγώγηση του ατόμου. Έτσι δημιουργείται στο άτομο πολιτική άποψη και κρίση, με επακόλουθο τη διεκδίκηση όχι μόνο πολιτικών στόχων όπως παλαιότερα της 8ωρης εργασίας, της παιδείας για όλους, της εθνικής ανεξαρτησίας κλπ. Σήμερα ,δυστυχώς, η κοινωνία διαμορφώνεται από κοινωνικά στερεότυπα και πολιτικές σκοπιμότητες στη βάση των οποίων λειτουργούν ακόμα και οι θεσμοί οι οποίοι (αν και όταν λειτουργούν) στηρίζονται στην «πλειοψηφούσα άποψη» και τα διλήμματα, τα οποία προωθεί και προβάλλει κυρίαρχα η τηλεόραση που διακονεί τη λογική της πλειοψηφίας και απαξιώνει τη σκέψη, «προσφέροντας λύσεις» στη βάση διλλημάτων χωρίς να αναζητάει την αλήθεια∙ αφού τα διλλήματα δεν βοηθούν στην αναζήτησή της μέσω της κριτικής θεώρησης των πραγμάτων. Έτσι οδηγούμαστε στο Μητσοτάκης ή Τσίπρας. Ελευθερία; Καμία.. αλήθεια; Ε όχι! Όσο για συμμετοχή των πολιτών στις αποφάσεις; Ανέκδοτο! Και έτσι επικρατεί η δημοκρατία των καναλαρχών, των πολιτικάντηδων και κυρίαρχα ίσως των δημοσκόπων (!) που εκφράζουν την κοινή γνώμη και διαμορφώνουν τις πλειοψηφίες.
Η σκέψη και η πρακτική λέει πως η δύναμη της κοινής γνώμης μπορεί να διαμορφώνει την πλειοψηφία, αλλά όχι υποχρεωτικά πως η πλειοψηφία αυτή έχει και το δίκιο. Παρόλα αυτά, η «κοινή γνώμη» επηρεάζει καταλυτικά όχι μόνο την ατομική ζωή των πολιτών, αλλά και την κοινωνική ακόμα και την εθνική. Έτσι αδυνατεί να κατανοήσει κανείς ούτε και να προσαρμοστεί στην εκάστοτε αναγκαιότητα∙ την οποία επικαλούνται όταν συμφωνούν μαζί της, αλλά και την υποτιμούν ως μέσο εξαπάτησης, όταν αυτή δεν συμφωνεί με τα σχέδιά τους. Εν τούτοις η κοινή γνώμη αποτελεί μια πραγματικότητα που πρέπει να ελέγχουμε αφού αυτή ασκεί τεράστια δύναμη στην κοινωνία. Ο έλεγχός της συνεπάγεται την κριτική στάση και την αναζήτηση της αλήθειας μέσα απ’ αυτήν. Ο Τραγικός Αισχύλος το λέει καθαρά: «Δεν με ενδιαφέρει η γνώμη των άλλων, παρά μόνον η αλήθεια» (δηλ. η έρευνα για την αλήθεια). Είναι όχι μόνο θετικό αλλά και αναγκαίο να επαναλάβουμε, πως, η πλειοψηφία μπορεί να έχει την δύναμη αλλά όχι υποχρεωτικά και το δίκαιο. Επιπροσθέτως να μάθουμε πως η διαφοροποίηση από την πλειοψηφία προϋποθέτει μεγάλη αντοχή στα εμπόδια και τις δυσκολίες που θα βρουν μπροστά τους οι «απροσάρμοστοι».
Τέλος να γνωρίζουμε πως ο δρόμος της ελεύθερης σκέψης είναι δύσκολος∙ καθότι «δημοκρατίας οὒσης οὐκ ἒστι παρρησία». Η οποία όμως έχει αξία γι αυτούς, όσο και τους δύσπιστους αλλά και σε όσους εναντιώνονται («ἐναντιοῦσθαι») στα θέσφατα της απρόσωπης κοινής γνώμης (βλ. Ισοκράτους «Περί Ειρήνης»).
*Τρανταχτό παράδειγμα (και όχι το μόνο) είναι η εκστρατεία στη Σικελία (415π.Χ) που παρά τις δυσκολίες τις οποίες επικαλείται ο Νικίας για τις επιπτώσεις ενός τέτοιου εγχειρήματος, εντούτοις αυξάνει τον ενθουσιασμό (πολύ δέ μᾶλλον ὤρμηντο) η γοητεία των λόγων τού Αλκιβιάδη στους Αθηναίους (δηλ. την κοινή γνώμη) τους οποίους τυφλώνει το πάθος της υπερηφάνειας, της δόξας και του μεγαλείου μιας τέτοιας επιτυχίας. Γι αυτό είναι αναγκαίο να βάζουμε όρια και να αποφεύγουμε τις υπερβολές (βλ. «μηδέν άγαν»). Όμως θα μακρηγορούσαμε αναφέροντας (γνωστά) παραδείγματα της νεοελληνικής ιστορίας με τα επίσης γνωστά και τραγικά αποτελέσματα.
Απλώς να επισημάνουμε αυτό που γνωρίζουμε από την ιστορία μετά από ανάλυση πολιτικών και οικονομικών δεδομένων, πως, τα ίδια αίτια κάτω από τις ίδιες συνθήκες μάς δίνουν τα ίδια αποτελέσματα.
