Το ‘Ψαρά. Η Κούνια της Φωτιάς’ του Νίκου Γιαλούρη κυκλοφόρησε σε πρώτη έκδοση το 1988 (Χίος). Στα πλαίσια των εορτασμών για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση ο Δήμος της ηρωϊκής Νήσου Ψαρών και επί δημαρχίας Κώστα Βρατσάνου προχώρησε στην δεύτερη έκδοση του βιβλίου/εκδόσεις Άλφα πι.
‘Ψαρά. Η Κούνια της Φωτιάς’. Ποιητικός τίτλος δοσμένος από τον συγγραφέα του βιβλίου τον Νίκο Γιαλούρη (1928-2003,Χίος) πολυσχιδή καλλιτέχνη, ζωγράφο, χαράκτη και λογοτέχνη .
Ψαρά το νησί του Αιγαίου βορειοδυτικά της Χίου και σε απόσταση 44 ναυτικών μιλίων από το κύριο λιμάνι της Χίου.
<Τα Ψαρά είναι η πόρτα για ένα ταξίδι στα βάθη της καρδιάς του ανθρώπου, ένα ταξίδι που χρειάζεται δαδί τη μνήμη και ραβδί τον έρωτα της ζωής. Αν τάχεις και τα δυό, σταυροκοπήσου και μείνε. Αν όχι, Καλό σου κατευόδιο, φίλε…> από το προλογικό σημείωμα του συγγραφέα. Μένουμε λοιπόν… Ψαρά το νησί του Κανάρη και του μπουρλότου, 9 μίλια μόλις από το Κάβο Μελανιό της Χίου ,με τα Αντίψαρα και λίγα ακόμη ακατοίκητα νησάκια… Μένουμε, συνοδεύοντας τον Νίκο Γιαλούρη στο δικό του προσωπικό κι ιδιότυπο προσκύνημα στα Ψαρά γενέθλια γη της γιαγιάς του.
Ξεκινάμε: Βόλτα στα Ψαριανά αραξοβόλια, λιμανάκια, ακρωτήρια και περιγιάλια με ένα κάποιο πλεούμενο σε ώρα γαλήνης όπως δυστυχώς ήταν –γαλήνη-,όταν στην καταστροφή του 1824 στον Κάβο Μαρκάκη αποβιβάστηκαν οι Τούρκοι κι έτσι συνέβη το πρώτο γιουρούσι τους στο νησί στις 21 Ιούνη του ’24.
Μετά την περιήγηση στο νησί με σκάφος ακολουθούν σειρά κεφαλαίων λαογραφικής προσέγγισης του νησιού των Ψαρών που όντας τόπος απομονωμένος απέκτησε με τον καιρό συνήθειες και τρόπους ζωής καθαρά δικούς του.
<Γαμπρέ μας καλορίζικε , σήμερα ειν’ η χαρά σου
ήρταν τ’αηδόνια απ’ τη Βλαχιά να πουν την εμορφιά σου> ( Νυφιάτικο τραγούδι).
Δίστιχα αποκριάτικα ,μοιρολόγια, κάλαντα, νυφιάτικα τραγούδια ,νανουρίσματα και παλιά έθιμα με κυρίαρχο αυτό του Λαζάρου που το συναντάμε μόνο στα Ψαρά.
<Νησί της μαβιάς ερημιάς
με χωράφια
από καμμένα κόκκαλα
νερό απ’ τα πηγάδια
του κεχριμπαριού,
ως πότε θα στέκεσαι,
καραούλη
στην πόρτα
της Άσπρης θάλασσας
που σ ‘αρνήθηκε>.
Ν. Γιαλούρης (μικρή μπαλάντα για το νησί των Ψαρών).
Πριν χρόνια ο Ψαριανός ερευνητής Δημήτρης Ανδριάνας σε δημοσίευμα του εξηγούσε τους λόγους για τους οποίους στα Ψαρά δεν υπήρξαν ποτέ φίδια! Ο Ν.Γ., έρχεται με τη σειρά του να εξηγήσει αυτό το παράξενο της φύσης με …ένα παραμύθι, παραμύθι της γιαγιάς του Δεσποινούς της Μπεναρδήναινας: <Ο όφις ο κολοβός>. Αυτό τον τρόπο επέλεξε ο συγγραφέας για να μάθουν οι αναγνώστες του γιατί τα Ψαρά δεν έχουν φίδια.
Συνέχεια του οδοιπορικού:
Εκκλησίες και ξωκλήσια.< Άγιος Νικόλαος καθώς το πλεούμενο μπαίνει στο λιμανάκι , ο ταξιδιώτης βλέπει-στα δυτικά- κορώνα σ’ ένα χωματόλοφο , μίαν αψηλή εκκλησιά, τον Άη-Νικόλα Τον Ψαριανό.Ποιος άλλος θα διαφέντευε έναν τέτοιο τόπο παρά τούτος ο ήμερος γέροντας , που αν τινάξει τα γένια του θα τινάξει αλάτι. Την ευχή την δική του παίρναν οι παλιοί καραβοκύρηδες, κι ύστερα οι μπουρλιοτέρηδες κι’ οι ναύαρχοι του ξεσηκωμού> . Κι ο συγγραφέας ‘κλείνει’ το κεφάλαιο αυτό με εκτενή αναφορά στην Μονής της Κοιμήσεως το ιστορικό Μοναστήρι του νησιού.
Ιστορία, ιστορία η επιλογή του συγγραφέα για το τέλος του πονήματος του: μπουρλότα με αντίστοιχα χαρακτικά ,οι Ψαριανοί θαλασσόλυκοι που καίνε το Αιγαίο με τα μπουρλότα τους, -3η δύναμη τότε σε στόλο-, Κανάρης και Καταστροφή των Ψαρών 21 και 22 Ιουνίου 1824.
<Κανάρης ο Αλαφροΐσκιωτος> .Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας που τον λέγανε Κωσταντή Κανάρη… Ναι, έτσι ξεκινάει η βιογραφία του Κ.Κανάρη στο βιβλίο. Ο συγγραφέας την δίνει σαν παραμύθι κι είναι ίσως μια από τις καλύτερες βιογραφίες που έχουν γραφεί για την τεράστια αυτή προσωπικότητα κι έναν από τους ελάχιστους έντιμους πολιτικούς μας μετά την Επανάσταση και την δολοφονία του Ι.Καποδίστρια.
Ιουνίου 22 του 1824. Στο νησί των καμμένων Ψαρών που το αίμα τρέχει ποτάμια θα γραφεί ο επίλογος της Καταστροφής τους με την ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης του Παλιόκαστρου-τελευταίο οχυρό των Ψαριανών-, από τον Αντώνη Βρατσάνο. Χρειάστηκε να περάσει σχεδόν ένας αιώνας όταν στις 12 Οκτωβρίου 1912 ο ναύαρχος Κουντουριώτης με 2 Βρατσάνους δίπλα του –απογόνους του Α.Βρατσάνου-, θα κηρύξει την απελευθέρωση των Ψαρών. Και τι είναι τα Ψαρά;
<Τα Ψαρά είναι για τα μάτια που νοιώθουν ακόμη το φόβο του θεού, δεν είναι για τους καλοζωϊστές και τους αργόσχολους. Είναι μποστάνι της καρδιάς που ξέρει να διψά μα και να δροσίζεται με κρασί και τραγούδι , στέκι των ματιών που δεν σκιάζονται το φως που ρίχνει ο Ήλιος ο Διαγουμιστής, ούτε τη μυστική αναλαμπή που ανεβαίνει στον ουρανό απ’ τη μαύρη Ράχη κάθε βράδυ για να μην ξεχνά ο κόσμος την ώρα της Κρίσης>.-Νίκος Γιαλούρης.
Βαθιά η επιρροή της Ψαριανής γιαγιάς του συγγραφέα στο μικρό αγόρι που του μεταλαμπάδιασε με τις αφηγήσεις της την αγάπη για τα Ψαρά, αγάπη που τον έκανε να βλέπει το νησί με μια καθαρά προσωπική αισθητική και πνευματική θεώρηση.
Το βιβλίο του Νίκου Γιαλούρη είναι πολύπλευρο κι εδώ ο συγγραφέας συγκέντρωσε εντυπώσεις, θύμησες, λαογραφία κι ιστορία. Βιβλίο γεμάτο με πληροφορίες, ιστορικές αναφορές, κρίσεις κι αναλύσεις και σημαντικό χαρακτηριστικό ύφους του ‘οδοιπόρου’ συγγραφέα η ανθρωποκεντρική προσέγγιση με επίκεντρο τον άνθρωπο τόσο ως άτομο όσο κι ως σύνολο που παρά τις δυσκολίες και μερικές φορές άγριες συνθήκες ο συγγραφέας διατηρεί την πίστη του στον συν- άνθρωπο.
Κι απ αυτή τη σκοπιά το βιβλίο είναι ιδανικός οδηγός ανθρωπίνων συνηθειών,ηθών κι εθίμων. Ένα συναρπαστικό οδοιπορικό με πρωτότυπη εικονογράφηση . Τα χαρακτικά του πολυτάλαντου Νίκου Γιαλούρη αποπνέουν –χωρίς υπερβολή-,μέσα από ανεπαίσθητες γραμμές ομορφιά κλασικών δημιουργιών.
Νίκου Γιαλούρη
Ψαρά. Η Κούνια της Φωτιάς.
Β’ έκδοση./Δήμος Ηρωϊκής Νήσου Ψαρών- εκδόσεις Άλφα πί./Χίος 2021.
Σε όλα τα βιβλιοπωλεία, ηλεκτρονικά και εκδόσεις Άλφα πί-Ροδοκανάκη 7, Χίος. Τηλ: 22710-41287.
Για την diafaneia.eu
Τασσώ Γαΐλα.
Αρθρογράφος-Ερευνήτρια.
