Στα πλαίσια της σύγχρονης δημιουργίας με δεδομένη την απόσταση του καλλιτέχνη από την αρχική έμπνευση-ιδέα μέχρι την υλοποίηση της, με τεχνολογικά μέσα από ενδιάμεσους τεχνικούς, μέχρι την τελική θέαση στο χώρο, περικλείει πολλά δυσεπίλυτα προβλήματα. Είναι βέβαιο ότι τα προβλήματα αυτά, αισθητικά, δεοντολογικά, ηθικά αλλά και ενίοτε νομικά αποκτούν τεράστια βαρύτητα, όταν τα έργα των τεχνολογικών δυνατοτήτων εκτίθενται ή παράγονται διαδραστικά σε δημόσιο χώρο. Τότε το ευρύ και συνήθως απληροφόρητο κοινό ενδέχεται να αντιδράσει ποικιλότροπα. Αναγκαία λοιπόν και εξαιρετικής σημασίας καθίσταται η συμμετοχή σε θεωρητικό αρχικά διάλογο των ίδιων των δημιουργών. Και μάλιστα εκείνων που υιοθετούν μια πιο κριτική στάση απέναντι στη σύγχρονη τεχνολογία, παρόλο που τη χρησιμοποιούν, με έναν τρόπο που κατ’ αρχήν φαίνεται ότι δεν εμπεριέχει πολλά από τα χαρακτηριστικά μιας πραγματικής επικοινωνίας, εφόσον λείπει η απ’ ευθείας επαφή, εφόσον υπάρχει η σωματική απόσταση και η ζωογόνος αναπνοή επικοινωνίας καταμερίζεται. Ταυτόχρονα απαιτείται η διάδοση ενός εναλλακτικού μοντέλου διαχείρισης των πνευματικών δικαιωμάτων στο υπό διαμόρφωση νέο ψηφιακό τοπίο. Τα ψηφιακά διαθέσιμα αγαθά πρέπει να είναι ελεύθερα διαθέσιμα σε όλους, χωρίς δύσκαμπτους περιορισμούς, που θέτουν εμπόδια και αποτρέπουν την ελεύθερη ηλεκτρονική πρόσβαση, μετατροπή, διανομή και αναπαραγωγή τους. Φυσικά, απαιτείται η θέσπιση ξεκάθαρων κανόνων χρήσης και τροποποίησης κάθε μορφής καλλιτεχνικής δημιουργίας, σεβόμενοι και προστατεύοντας τα πνευματικά δικαιώματα των δημιουργών. Ταυτόχρονα με την ιδέα ενός «ελεύθερου» πολιτισμικού περιβάλλοντος, ενός μοντέλου που παρέχει το δικαίωμα στους δημιουργούς – εικαστικούς, σκηνοθέτες, συγγραφείς, μουσικούς, επιστήμονες, ερευνητές- να καθορίζουν οι ίδιοι (και με εύκολο τρόπο) τους «βαθμούς ελευθερίας» που επιθυμούν να φέρουν τα έργα τους. Κατά συνέπεια είναι απαραίτητη η υιοθέτηση νέων ευέλικτων εργαλείων προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας (creative commons). Κύρια όμως τον λόγο στον επιβεβλημένο διάλογο θα έχουν οι σύγχρονοι δημιουργοί, γιατί τα δια-καλλιτεχνήματα τους, αν και είναι προιόντα της δικής τους πνευματικής ιδιοκτησίας παρουσιάζονται στο χώρο, με την ευρύτερη έννοια από άλλους που συχνά επεμβαίνουν απαιτώντας συμβιβασμούς κάθε λογής. Όλα αυτά είναι πλέον απαραίτητο να λαμβάνονται υπόψιν, τόσο των καλλιτεχνών, όσο και των παραγόντων προβολής των έργων αυτών, όταν μετακομίζουν από τις γκαλερί των μυημένων επισκεπτών στον δημόσιο κοινόχρηστο χώρο που πολλαπλασιάζονται οι παράμετροι επιρροών στις μάζες. Είναι καταγραμμένες περιπτώσεις που έργα προξενούν τις έντονες αρνητικές αντιδράσεις του κοινού, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις τολμηρών ή τρομακτικών συνθέσεων, για τον μέσο θεατή. Έχουμε ήδη πολλές πληροφορίες για αρνητικές αντιδράσεις από την προβολή σε δημόσιους χώρους, γήπεδα, πλατείες, σταθμούς metro, κάποιων ψηφιακών έργων, που εμπεριέχουν στοιχεία βίας, ερωτισμού, προσβολής θρησκευτικής συνείδησης, απαισιόδοξης ροπής, αυτοκαταστροφικών τάσεων, ρατσιστικών απειλών, τα οποία αναστατώνουν ποικιλότροπα το ευρύ διερχόμενο κοινό. Ευνόητο ότι τόσο στο παρόν, όσο και στο μέλλον θα υπάρξει και θα απαιτηθεί ένα τεράστιο αισθητικό, ηθικό και νομικό φάσμα επιλύσεων αναφορικά με όλα αυτά που ανακύπτουν και την ευθύνη φορέων και καλλιτεχνών.
Κώστας Ευαγγελάτος, Ζωγράφος, Λογοτέχνης, Θεωρητικός της Τέχνης.
